Στρατής Τσίρκας: Ο συγγραφέας των «Ακυβέρνητων Πολιτειών»

Ο Στρατής Τσίρκας είναι ένας από τους πλέον αξιόλογους πεζογράφους της μεταπολεμικής ελληνικής λογοτεχνίας. Κύριο έργο του η μυθιστορηματική τριλογία «Ακυβέρνητες Πολιτείες», που κυκλοφόρησε τη δεκαετία του ’60 και το 1972 βραβεύτηκε ως το καλύτερο βιβλίο της χρονιάς στη Γαλλία.

Ο Ιωάννης Χατζηανδρέας, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, γεννήθηκε στις 10 Ιουλίου 1911 στο Κάιρο. «Τσίρκας» ήταν το παρατσούκλι του πατέρα του Κώστα Χατζηανδρέα (με καταγωγή από την Ίμβρο), που υιοθέτησε ως φιλολογικό ψευδώνυμο.

Φοίτησε στην Αμπέτειο Σχολή του Καΐρου και εργάστηκε αρχικά στην Εθνική Τράπεζα της Αιγύπτου και στη συνέχεια ως λογιστής και διευθυντής σε εκκοκκιστήριο βάμβακος στην Άνω Αίγυπτο.

Η πρώτη δημοσίευση σε περιοδικό

Το 1930 ήταν μία σημαντική χρονιά για τον φέρελπι συγγραφέα. Θα δημοσιεύσει έργο του για πρώτη φορά σε ελλαδικό περιοδικό («Πρωτοπορία»), θα γνωρίσει τον Κωνσταντίνο Καβάφη και θα έρθει σε επαφή με το κομμουνιστικό κίνημα. Το 1937, τη χρονιά του γάμου του με την Αντιγόνη Κερασσώτη, θα κυκλοφορήσει την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Φελλάχοι». Τότε είναι που υιοθετεί το ψευδώνυμο «Στρατής Τσίρκας».

Το 1939 εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια και ανέλαβε τη διεύθυνση του βυρσοδεψείου του Μικέ Χαλκούση. Θα παραμείνει σε αυτή τη δουλειά μέχρι την οριστική του εγκατάσταση στην Ελλάδα το 1963. Το 1943 ανέλαβε την καθοδήγηση του Ελληνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου (ΕΑΣ), που ιδρύθηκε στην Αίγυπτο στα πρότυπα του ΕΑΜ.

«Ο Καβάφης και η εποχή του» και οι «Ακυβέρνητες Πολιτείες»

Το 1955 άρχισε την έρευνά του για τον Καβάφη, από την οποία προέκυψε το σημαντικό δοκίμιο «Ο Καβάφης και η εποχή του», που τιμήθηκε το 1959 με το κρατικό βραβείο βιογραφίας. Την ίδια χρονιά ξεκίνησε τη συγγραφή του μυθιστορήματος «Η Λέσχη», που θα κυκλοφορήσει το 1961 και θα αποτελέσει το πρώτο μέρος της τριλογίας «Ακυβέρνητες Πολιτείες». Τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς διαγράφηκε από την οργάνωση του ΚΚΕ Αλεξάνδρειας, επειδή αρνήθηκε να το αποκηρύξει. Το 1962 κυκλοφόρησε ο δεύτερος τόμος με τίτλο «Αριάγνη» και το 1965 η τριλογία θα ολοκληρωθεί με το μυθιστόρημα «Νυχτερίδα».

Η τριλογία πραγματεύεται την περίοδο του αντιφασιστικού αγώνα της Ελλάδας στη Μέση Ανατολή, από το 1942 έως το 1944, με αποκορύφωμα την εξέγερση του ελληνικού στρατού τον Απρίλιο του 1944. Ο Τσίρκας εμπνεύστηκε τον τίτλο της τριλογίας από το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη «Ο Στρατής ο θαλασσινός στη Νεκρά Θάλασσα», και συγκεκριμένα από τον στίχο «Ιερουσαλήμ, ακυβέρνητη πολιτεία/ Ιερουσαλήμ, πολιτεία της προσφυγιάς».

Με την έλευση της δικτατορίας των Συνταγματαρχών οι «Ακυβέρνητες Πολιτείες» απαγορεύτηκαν και ο Στρατής Τσίρκας εντάχθηκε στο «Πατριωτικό Αντιδικτακτορικό Μέτωπο» (ΠΑΜ). Το 1970, μετά την άρση της προληπτικής λογοκρισίας, εκδόθηκε ο συλλογικός τόμος «18 Κείμενα», που εξέφραζε την αντίθεση του πνευματικού κόσμου στην δικτατορία. Ο Τσίρκας συμμετείχε με το διήγημα «Αλλακοκαιριά».

«Η Χαμένη Άνοιξη»

Το 1971 οι «Ακυβέρνητες Πολιτείες» κυκλοφόρησαν στη Γαλλία σε μετάφραση της Χρύσας Προκοπάκη και τον επόμενο χρόνο τιμήθηκαν με το βραβείο του καλύτερου ξένου βιβλίου. Την ίδια χρονιά η τριλογία κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ, σε μετάφραση της Καίης Τσιτσέλη.

Το 1976 ο Στρατής Τσίρκας δημοσίευσε το μυθιστόρημα «Η Χαμένη Άνοιξη», το οποίο σκόπευσε να το εντάξει σε μια νέα μυθιστορηματική τριλογία. Όμως δεν πρόλαβε, καθώς άφησε την τελευταία του πνοή στις 27 Ιανουαρίου 1980, στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο της Αθήνας, σε ηλικία 68 ετών.