Βιόλα

Μουσικό όργανο της οικογενείας του βιολιού (viola), αλλά και γενική ονομασία των εγχόρδων με δοξάρι (viol). Στην εποχή της Αναγέννησης και του μπαρόκ υπήρχαν δύο ειδών βιόλας: η «viola da braccio» (βιόλα του χεριού), από την οποία προήλθε το βιολί και η σημερινή βιόλα, και η «viola da gamba» (βιόλα της γάμπας), από την οποία προήλθε το βιολοντσέλο και το κοντραμπάσο.

Η σύγχρονη βιόλα μοιάζει με το βιολί στα βασικά χαρακτηριστικά, μέχρι σημείου που ένας επαρκής ακροατής μπορεί να μπερδέψει τα δύο όργανα, αλλά είναι μεγαλύτερη από το βιολί κατά το ένα έβδομο του μεγέθους του. Έχει τέσσερις χορδές, από ναύλον ή από επεξεργασμένα έντερα αμνοεριφίων και κουρδίζεται μία πέμπτη χαμηλότερα από το βιολί. Γι’ αυτό ο ήχος της είναι περισσότερο αδύνατος, βραχνός, ένρινος, αχνός, βαθύς και σκοτεινός, σε σχέση με το βιολί και το βιολοντσέλο.

Οι συνθέτες χρησιμοποιούν τη βιόλα για να εκφράσουν συναισθήματα του εσωτερικού κόσμου. Παίζεται σε οριζόντια θέση από τον ερμηνευτή, ο οποίος χρησιμοποιεί τα δάχτυλα του ενός χεριού του, ενώ με το άλλο κρατά το δοξάρι, που αποτελείται από ξύλο και επεξεργασμένες τρίχες αλόγου.

Η βιόλα χρησιμοποιείται περισσότερο ως όργανο συνοδείας και λιγότερο ως σολιστικό όργανο. Από την αφάνεια την έβγαλε ο γερμανός συνθέτης Γκέοργκ Φρίντριχ Τέλεμαν (1681-1767), ενώ συνθέτες, όπως οι Στάμιτς, Μότσαρτ, Μπραμς, Σμέτανα και Μπερλιόζ, την ανέδειξαν και την έκαναν ισότιμη με το βιολί. Στις αρχές του 20ου αιώνα τα έργα για βιόλα πολλαπλασιάστηκαν, επειδή έκαναν την εμφάνισή τους σπουδαίοι σολίστες του οργάνου, όπως ο άγγλος Λάιονελ Τέρτις. Ο πιο πολυγραφότατος συνθέτης έργων βιόλας υπήρξε ο γερμανός Πάουλ Χίντεμιτ, βιρτουόζος της βιόλας και ο ίδιος.

Η βιόλα είναι το πιο δύσκολο έγχορδο στο παίξιμο. Δεδομένου του μεγάλου μεγέθους της σε σχέση με το βιολί, τα δάχτυλα του μουσικού πρέπει να τεντώνεται περισσότερο ανάμεσα στις χορδές. Οι καταπονήσεις που υφίσταται ένας ερμηνευτής βιόλας είναι απίστευτες.

Παλιότερα, στον ανταγωνιστικό κόσμο του βιολιού, οι λιγότερο προικισμένοι βιολονίστες στρέφονταν στη βιόλα, όπου οι ευκαιρίες για ανεύρεση εργασίας ήταν περισσότερες. Αυτό προκάλεσε την αλαζονική συμπεριφορά εκ μέρους των ερμηνευτών του βιολιού, που εκφράστηκε με μια σειρά χοντροκομμένων ανεκδότων για τους συναδέλφους τους της βιόλας. Δεν υπάρχει πιο «δυσφημισμένο» όργανο από τη βιόλα.

Παραθέτουμε μερικά ανέκδοτα:

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ βιολιού και βιόλας; Η βιόλα καίγεται για περισσότερη ώρα.
Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε μια βιόλα κι ένα κρεμμύδι; Δεν κλαις, όταν ψιλοκόβεις μια βιόλα.
Πόσοι ερμηνευτές βιόλας χρειάζονται για να αλλάξουν μια λάμπα; Κανένας... Δεν μπορούν να φθάσουν τόσο ψηλά.
Πώς κάνουμε τρεις ερμηνευτές βιόλας να παίξουν σε τέλειο συντονισμό; Σκοτώνοντας τους δύο απ’ αυτούς.
Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε μια βιόλα κι ένα τραμπολίνο; Για να χοροπηδήσουμε πάνω σ’ ένα τραμπολίνο βγάζουμε τα παπούτσια μας.
Δύο συνεπιβάτες σε μία πτήση κάθονται δίπλα - δίπλα και συζητούν. Μία στιγμή, λέει ο ένας στον άλλο:
– «Ξέρω ένα πολύ καλό ανέκδοτο με βιόλα. Θέλετε να το ακούσετε».
– «Θα πρέπει να σας πω ότι παίζω βιόλα» απαντά ο διπλανός του.
– «Δεν πειράζει, θα το λέω αργά!»
Πως μπορούμε να διακρίνουμε αν μια βιόλα είναι αυντόντιστη; Από το δοξάρι που κινείται.

Έργα για βιόλα

«Κοντσέρτο για βιόλα και ορχήστρα», σε σολ μείζονα του Γκέοργκ Φίλιπ Τέλεμαν.
«Σονάτα για πιάνο και βιόλα» του Μιχαήλ Γκλίνκα.
«Trauermusik» («Μουσικός Θρήνος») για βιόλα και έγχορδα του Πάουλ Χίντεμιτ.
«Σονάτα για βιόλα και πιάνο, έργο 11 αρ. 4» του Πάουλ Χίντεμιτ.
«Σονάτα για βιόλα και πιάνο» του Nτμίτρι Σοστακόβιτς.
«Σονατίνα για βιόλα και πιάνο» του Θόδωρου Καρυωτάκη.
«Κοντσέρτο για βιόλα» του Μπέλα Μπαρτόκ.
«Κοντσέρτο για βιόλα» του Γουίλιαμ Γουόλτον.
«Σονάτα για βιόλα», έργο 5/3, του Γιόχαν Νέπομουκ Χούμελ.
«Kουιντέτο για βιόλα», έργο 115 του Γιοχάνες Μπραμς.
Ωραία σόλο για βιόλα περιέχουν τα έργα των Εκτόρ Μπερλιόζ «Ο Χάρολντ στην Ιταλία» και Ρίχαρντ Στράους «Δον Κιχώτης».