Τρομπέτα

Πνευστό μουσικό όργανο της οικογένειας των χάλκινων, με διαυγή ήχο και τον υψηλότερο τόνο στην κατηγορία του. Είναι το πιο ευκίνητο και ευέλικτο πνευστό και μπορεί να εκτελέσει εντυπωσιακά γρήγορα και περίπλοκα περάσματα. Σε ηχητική δύναμη είναι το ισχυρότερο απ’ όλα τα όργανα της ορχήστρας, γι’ αυτό και το παραμικρό λάθος του ερμηνευτή γίνεται εύκολα αντιληπτό. Χρησιμοποιείται και ως σολιστικό όργανο, κυρίως στην τζαζ.

Η τρομπέτα αποτελείται από το επιστόμιο, στο οποίο φυσά ο εκτελεστής και από ένα αναδιπλωμένο σωλήνα με βαλβίδες, που καταλήγει σε καμπάνα. Παρόμοια όργανα είναι το φλικόρνο με ήχο πιο μουντό και η κορνέτα με πιο γλυκύ ήχο. Τρομπέτα στα ιταλικά σημαίνει μικρή αντλία (trombetta>tromba), στα ελληνικά μπορούμε να αποδώσουμε την τρομπέτα περιφραστικά ως σάλπιγγα με βαλβίδες.

Η σάλπιγγα (σάλπιγξ στα αρχαιοελληνικά) ήταν γνωστή από τα Βιβλικά χρόνια. Στην αρχή τη χρησιμοποιούσαν για στρατιωτικά παραγγέλματα και στη συνέχεια, τόσο στην στρατιωτική, όσο και την έντεχνη μουσική. Όμως, οι δυνατότητές της ήταν περιορισμένες, καθώς είχε μόνο τέσσερεις νότες.

Στην εποχή του μπαρόκ, για να πετύχουν τον ήχο που ήθελαν οι τρομπετίστες αυξομείωναν το μήκος του σωλήνα, με τη χρήση αποσπώμενων σωλήνων. Ήταν ένας νεωτερισμός, που όμως εξακολουθούσε να τους δημιουργεί αρκετά προβλήματα.

Οι Γερμανοί μουσικοί Μπλίμελ και Στέλτσελ έφτιαξαν ένα μηχανισμό με βαλβίδες, που υιοθετήθηκε γύρω στο 1830, λύνοντας οριστικά τα χέρια των ερμηνευτών. Τώρα, ο τρομπετίστας μπορεί να φυσά στο επιστόμιο και η διαδικασία αλλαγής των τμημάτων του σωλήνα να γίνεται αυτόματα. Η βαλβίδα, όταν τίθεται σε λειτουργία, εκτρέπει τον αέρα σε διαφορετική διαδρομή και αυξάνει το μήκος του σωλήνα. Έτσι, ο ερμηνευτής μπορεί να πετύχει τον ήχο που θέλει.

Η τρομπέτα βρήκε τη θέση της στη συμφωνική ορχήστρα και τη μουσική δωματίου στα τέλη του 19ου αιώνα και στη συνέχεια αναδείχθηκε ως σολιστικό όργανο. Ιδιαίτερο ρόλο έχει στις φανφάρες, στα μικρά κομμάτια για πνευστά και κρουστά, που γράφονται για τελετουργικούς σκοπούς.

Ο ήχος της τρομπέτας μπορεί να αλλάξει και με τη χρήση της σουρντίνας (ελληνιστί πνιγεύς), ενός εξαρτήματος που σφηνώνεται στην καμπάνα του οργάνου. Υπάρχουν πολλά είδη σουρντίνας και οι ήχοι που παράγουν ποικίλλουν, από πνιχτούς μέχρι διαπεραστικούς.

Σπουδαίοι σολίστες του οργάνου είναι οι Μορίς Αντρέ, Χόκαν Χαντερμπέργκερ και Γουίντον Μαρσάλις, που μπορεί να προέρχεται από το χώρο της τζαζ, αλλά κινείται με ευχέρεια και στα κλασσικά μονοπάτια. Εκτός του Μαρσάλις, γνωστοί από τον χώρο της τζαζ είναι οι τρομπετίστες Ντίζι Γκιλέσπι, Μάιλς Ντέιβις, Φρέντι Χάμπαρντ, Ντον Τσέρι, Λι Μόργκαν, Κλίφορντ Μπράουν, Τσετ Μπέικερ, άπαντες Αμερικανοί και μακαρίτες, και ο εν ζωή Κουβανός Αρτούρο Σαντοβάλ.

Έργα για τρομπέτα

• «Κοντσέρτο για τρομπέτα σε μι ύφεση» του Γιόζεφ Χάυδν.
• «Κοντσέρτο για τρομπέτα σε μι μείζονα» του Γιόχαν Νέπομουκ Χούμελ.
• «Κοντσέρτο για τρομπέτα και ορχήστρα εγχόρδων σε μι ύφεση» του Γιόχαν Νέρουντα.
• «Κοντσέρτο για πιάνο, τρομπέτα και έγχορδα» του Ντμίτρι Σοστακόβιτς.
• «Κοντσέρτο για τρομπέτα σε λα ύφεση» του Αλεξάντερ Αρουτιουνιάν.
• «Κοντσερτίνο για τρομπέτα, πιάνο και ορχήστρα» του Αντρέ Ζολιβέ.
• «Κοντσερτίνο για τρομπέτα και πιάνο» του Νίκου Σκαλκώτα.
• «Εμβατήριο του πρίγκηπα της Δανίας» («Trumpet Voluntary») του Τζερεμάια Κλαρκ.
• «Trumpet Tune and Air» του Χένρι Πέρσελ.

Ενδιαφέροντα περάσματα για τρομπέτα έχουν γράψει οι Ρίχαρντ Βάγκνερ («Κύκλος του Δαχτυλιδιού»), Ρίχαρντ Στράους («Τάδε Εφη Ζαρατούστρα - Εισαγωγή», «Συμφωνία των Άλπεων»), Λούντβιχ βαν Μπετόβεν («Λεωνόρα - Εισαγωγή, αρ. 3»), Ιγκόρ Στραβίνσκι («Ιεροτελεστία της Άνοιξης»), Γκέοργκ Φρίντριχ Χέντελ («Μουσική των Νερών») και Γκούσταβ Μάλερ (Συμφωνία αρ. 5 - Πρώτο Μέρος).