Ρίχαρντ Στράους

Ο Ρίχαρντ Στράους (Richard Strauss) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους μουσουργούς του ύστερου ρομαντισμού, που κυριάρχησε στην ευρωπαϊκή μουσική σκηνή για εξήντα ολόκληρα χρόνια. Στα 35 του ήταν περιζήτητος διευθυντής ορχήστρας και είχε συνθέσει μερικά δημοφιλή συμφωνικά ποιήματα. Πιο γνωστό είναι το «Τάδε έφη Ζαρατούστρα», με το οποίο σχολιάζει μουσικά το ομώνυμο έργο του Νίτσε. Η εκπληκτική αρχή αυτού του έργου χρησιμοποιήθηκε στην ταινία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «2001, Οδύσσεια του Διαστήματος».

Αργότερα ο Στράους αφοσιώθηκε στην όπερα και συνέθεσε αριστουργήματα, όπως τα έργα «Σαλώμη», βασισμένη στο θεατρικό έργο του Όσκαρ Ουάιλντ, «Ο Ιππότης με το Ρόδο», «Αριάδνη στη Νάξο» και «Ηλέκτρα».

Ενασχόληση με τη μουσική από παιδί

Ο Ρίχαρντ Στράους γεννήθηκε στο Μόναχο στις 11 Ιουνίου 1864. Το ταλέντο του αναγνωρίστηκε έγκαιρα και καλλιεργήθηκε με πολλή προσοχή. Ο πατέρας του Φραντς Στράους ήταν το πρώτο κόρνο της Βαυαρικής Αυλικής Ορχήστρας του Μονάχου και στον κύκλο των φίλων του συγκαταλέγονταν μερικοί από τους πιο σημαντικούς μουσικούς της εποχής. Η μητέρα του Γιοζεφίνε ήταν γόνος της ονομαστής οικογένειας ζυθοποιών Ψορ και μπόρεσε να στηρίξει οικονομικά τον γιο της στην αρχή της σταδιοδρομίας του.

Σπουδαία συμφωνικά ποιήματα

Στα 20 του ήταν ήδη γνωστός συνθέτης και έργα του ερμήνευαν μουσικοί, όπως ο Χέρμαν Λέβι και ο Χανς φον Μπίλοφ, δύο από τους μεγαλύτερους διευθυντές ορχήστρας της εποχής. Ως τα 35 του είχε συνθέσει τα συμφωνικά ποιήματα «Δον Ζουάν» («Don Juan», 1889), «Θάνατος και Εξαΰλωση» («Tod und Verklärung», 1890), «Τα φαιδρά καμώματα του Τιλ Οϊλενσπίγκελ» («Till Eulenspiegels lustige Streiche», 1895) «Τάδε έφη Ζαρατούστρα» («Also sprach Zarathustra», 1896), «Δον Κιχώτης» («Don Quixote», 1898), και το αυτοβιογραφικό «Η ζωή ενός ήρωα» («Ein Heldenleben», 1898) που γνώρισαν επιτυχία.

Ήταν επίσης περιζήτητος μαέστρος και κατά καιρούς διηύθυνε τις ορχήστρες των λυρικών θεάτρων της Βιέννης, του Μονάχου και του Βερολίνου, αλλά και τη Φιλαρμονική του Βερολίνου και την Ορχήστρα Τονκίνστλερ της ίδιας πόλης.

Το 1894 παντρεύτηκε τη σοπράνο Πόλινε ντε Άνα (1863-1950), με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Φραντς Στράους. Σε μερικά από τα συμφωνικά ποιήματά του ο Στράους φιλοτέχνησε το μουσικό πορτρέτο της κοινής ζωής του με την Πόλινε, της εργασίας του, αλλά και του οικογενειακού περιβάλλοντός του.

Από συμφωνική μουσική μέχρι όπερα

Από το 1900 και μετά, το συνθετικό του ενδιαφέρον κάλυψε ένα μεγάλο φάσμα, από τη συμφωνική μουσική έως την όπερα. Στις πρώτες τέσσερις δεκαετίες του 20ού αιώνα παρουσίασε μερικά διαχρονικά λυρικά έργα, όπως η αμφιλεγόμενη «Σαλώμη» («Salome», 1905), βασισμένο στο ομότιτλο έργο του Όσκαρ Ουάιλντ, η «Ηλέκτρα» («Electra», 1909), «Ο Ιππότης με το ρόδο» («Der Rosenkavalier», 1911), η «Αριάδνη στη Νάξο» («Ariadne auf Naxos», 1912), η «Γυναίκα χωρίς σκιά» («Die Frau ohne Schatten», 1919), όλα σε λιμπρέτα του αυστριακού συγγραφέα και ποιητή Χούγκο φον Χόφμανσταλ. Έγραψε επίσης μπαλέτα, μη προγραμματική οργανική μουσική, μερικά χορωδιακά έργα και έναν μεγάλο αριθμό τραγουδιών (λίντερ).

Η επίσκεψη στην Αθήνα

Τον Μάιο του 1926, ο Ρίχαρντ Στράους επισκέφθηκε στην Ελλάδα. Στις 13 Μαΐου έδωσε ρεσιτάλ πιάνου με δικά του έργα στο θέατρο «Κεντρικόν» της οδού Σταδίου (έχει κατεδαφιστεί από το 1969) και δύο ημέρες αργότερα συναυλία με δικά του έργα στο Παναθηναϊκό Στάδιο, την οποία παρακολούθησαν 10.000 φιλόμουσοι. Στις 19 Μαΐου επισκέφθηκε τους Δελφούς, φιλοξενούμενος του Άγγελου Σικελιανού.

Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία (1933), οι σχέσεις του με το Γ’ Ράιχ χαρακτηρίζονταν από χαλαρότητα, αλλά και από κάποια δουλοπρέπεια. Ενδιαφερόμενος αποκλειστικά για το έργο του, συμβιβάστηκε θεωρώντας τους ναζί ερασιτέχνες της πολιτικής.

«Μεταμορφώσεις» και «Τέσσερα τελευταία τραγούδια»

Τα τελευταία μείζονα έργα του, «Μεταμορφώσεις» («Metamorphosen», 1945), μία θρηνωδία για 23 σόλο έγχορδα, και τα υψηλόφρονα και ακτινοβόλα «Τέσσερα τελευταία τραγούδια» («Vier letzte Lieder», 1948), για σοπράνο και ορχήστρα, αναδύονται μέσα από τις καταστροφές που ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος προκάλεσε στη Γερμανία.

Ο Ρίχαρντ Στράους πέθανε στη βίλα του στο Γκάρμις-Παρτενκίρχεν των Βαυαρικών Αλπεων, στις 8 Σεπτεμβρίου 1949, σε ηλικία 85 ετών.