Αντόνιο Σαλιέρι: Ο αδικημένος συνθέτης και εμπνευσμένος δάσκαλος

Η εικόνα του κακού και μοχθηρού Σαλιέρι, που επιβουλευόταν τον Μότσαρτ και προσπάθησε να τον δηλητηριάσει, την έχουμε κυρίως από την τέχνη και δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ο αληθινός Αντόνιο Σαλιέρι (Antonio Salieri) δεν ήταν μόνο ένας επιτυχημένος συνθέτης της εποχής του, αλλά κι ένας εμπνευσμένος δάσκαλος, πολύ αγαπητός στους μαθητές του, όπως μαρτυρούν ο Μπετόβεν, ο Σούμπερτ και ο Λιστ. Το συνθετικό του έργο περιλαμβάνει 40 όπερες, 4 ορατόρια, πολλή θρησκευτική μουσική, καθώς και πολλά φωνητικά και οργανικά έργα.

Ο Αντόνιο Σαλιέρι γεννήθηκε στις 18 Αυγούστου 1750 στο Λενιάγκο της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας (σήμερα στην Ιταλία). Έμεινε ορφανός σε νεαρή ηλικία και τον υιοθέτησε ο βενετσιάνος ευγενής Τζοβάνι Μοτσενίγκο που του παρείχε τα μέσα για να συνεχίσει τις σπουδές του στη μουσική. Στα 16 του, ο θετός του πατέρας τον σύστησε στον Φλόριαν Γκάσμαν, συνθέτη και αρχιμουσικό της αυτοκρατορικής Αυλής των Αψβούργων, ο οποίος τον πήρε μαζί του στη Βιέννη και τον σύστησε στον αυτοκράτορα Ιωσήφ Β'.

Αρχιμουσικός της αυτοκρατορικής Αυλής

Η πρώτη του όπερα, «Le donne letterate» («Οι μορφωμένες γυναίκες»), ανέβηκε στο θέατρο Μπουργκτεάτερ της Βιέννης το 1770. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο αυτοκράτορας τον ονόμασε αυλικό συνθέτη και το 1788 έγινε αρχιμουσικός της Αυλής, μια θέση που κράτησε για 36 χρόνια, έως το 1824.

Ο Αντόνιο Σαλιέρι συνέθεσε όπερες όχι μόνο για τις σκηνές της αυτοκρατορίας αλλά και για γαλλικούς και ιταλικούς θιάσους. Το πιο γνωστό έργο του είναι η όπερα «Ταράρ» («Tarare») που πρωτοπαρουσιάστηκε στο Παρίσι το 1787. Τον επόμενο χρόνο την ξαναδούλεψε και την παρουσίασε στη Βιέννη με τον τίτλο «Axur, re d'Ormus» (Αζούρ, ο βασιλιάς του Ορμούς). Έργο με εξωτικό περιεχόμενο, γνώρισε μεγάλη επιτυχία και το βιεννέζικο κοινό το προτίμησε από τον «Ντον Τζοβάνι» του Μότσαρτ. Η τελευταία όπερα του Σαλιέρι ανέβηκε το 1804 κι έκτοτε αφοσιώθηκε στη σύνθεση θρησκευτικής μουσικής.

Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Γιόζεφ Χάιντν και τον Μπετόβεν, στον οποίο είχε διδάξει αντίστιξη. Ο Μπετόβεν τού είχε αφιερώσει τις «Τρεις Σονάτες για βιολί έργο 12» (1797). Στις 16 Ιουνίου 1816, η Βιέννη τίμησε τον Σαλιέρι για τα πενήντα χρόνια της μουσικής του προσφοράς με την παρουσία της μουσικής αφρόκρεμας της πόλης.

Ένας από τους πιο διακεκριμένους μαθητές του, ο Φραντς Σούμπερτ, έγραψε ένα μουσικό κομμάτι ως φόρο τιμής για τον δάσκαλό του. Ο τίτλος του «Συμβολή στην επέτειο των πενήντα χρόνων από τον διορισμό του κυρίου Σαλιέρι ως μουσικού διευθυντή της Αυτοκρατορικής Αυλής της Βιέννης», έργο D441, για τενόρο ανδρικές φωνές και πιάνο.

Ο Αντόνιο Σαλιέρι στα τελευταία χρόνια της ζωής του υπέφερε από άνοια και μάλιστα έκανε και μια απόπειρα αυτοκτονίας. Πέθανε στη Βιέννη στις 7 Μαΐου 1825, σε ηλικία74 ετών.

Οι σχέσεις Σαλιέρι - Μότσαρτ

Οι σχέσεις Σαλιέρι και Μότσαρτ δεν ήταν οι καλύτερες δυνατές. Ο Μότσαρτ τον κατηγορούσε ότι ως αρχιμουσικός της αυτοκρατορικής Αυλής ηγείτο μιας κλίκας Ιταλών που του έβαζε διαρκώς εμπόδια, όταν επιδίωκε να καταλάβει μια θέση ή να ανεβάσει μια δική του όπερα. Ωστόσο δεν φαίνεται να υπάρχει ίχνος αλήθειας ότι ο Σαλιέρι προσπάθησε να δηλητηριάσει τον Μότσαρτ, επειδή τον ζήλευε για το ταλέντο του.

Ο θρύλος αυτός άρχισε να διακινείται αμέσως μετά τον πρόωρο θάνατο του Μότσαρτ και πέρασε στον χώρο της τέχνης από τον Αλεξάντρ Πούσκιν στο έμμετρο δράμα «Μότσαρτ και Σαλιέρι» (1831), στο οποίο βασίστηκε η ομώνυμη όπερα του Νικολάι Ρίμσκι-Κόρσακοφ (1898). Τη σχέση ανάμεσα στους δύο συνθέτες επεξεργάστηκε και ο βρετανός δραματουργός Πίτερ Σάφερ στο θεατρικό έργο «Αμαντέους» (1979), το οποίο μετέφερε στον κινηματογράφο ο σπουδαίος Τσέχος σκηνοθέτης Μίλος Φόρμαν το 1984.

Χάρις στην απήχηση του «Αμαντέους» (θεατρικού και κινηματογραφικού) οφείλεται έκτοτε η ανάσυρση από τη ναφθαλίνη του μουσικού έργου του Αντόνιο Σαλιέρι.