Κικέρων: Ο λαμπρότερος ρήτορας των Ρωμαϊκών χρόνων

Ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων (Marcus Tullius Cicero), γνωστότερος ως Κικέρων, υπήρξε ο επιφανέστερος της μεγάλης Ρωμαϊκής οικογένειας των Κικερώνων και εκ των ενδοξοτέρων ανδρών της αρχαίας Ρώμης. Διακρίθηκε για την ευγλωττία και την πολύπλευρη δράση του στην πολιτική ζωή και τα γράμματα.

Ήταν ο λαμπρότερος ρήτορας των Ρωμαϊκών χρόνων, εφάμιλλος του Δημοσθένη, σύμφωνα με τον Λογγίνο. «Ο δικός μας ρήτορας είναι βίαιος, γρήγορος, ρωμαλέος, δεινός! Στο πέρασμά του καίει και διαρπάζει τα πάντα. Θα τον συνέκρινα λοιπόν με κεραυνό που χτυπά ή με αστραπή θύελλας. Ο Κικέρων αντιθέτως μου φαίνεται όμοιος με πελώρια πυρκαγιά που ξεδιπλώνεται μεγαλόπρεπα και όλα γύρω της τα καταβροχθίζει» έγραφε στο έργο του «Περί ύψους».

Εκτενή βιογραφία του συνέγραψε ο Πλούταρχος, με βάση τις γραπτές μαρτυρίες του γραμματέα του Κικέρωνα, Μάρκου Τύλλιου Τίρωνος και του προσωπικού του φίλου Αττικού.

Ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων γεννήθηκε στις 3 Ιανουαρίου του 106 π.Χ. κοντά στην ιταλική κωμόπολη Αρπίνο και ήταν ένας από τους δύο γιους του συνονόματου πατέρα του και της Ελβίας. Το επώνυμό του οφείλεται στον γενάρχη της οικογένειας Μάρκο Τύλλιο και δόθηκε από τη λατινική λέξη «Cicer» (ρεβίθι στα λατινικά), σύμφωνα με τον Πλούταρχο, εξαιτίας ενός μικρού εξογκώματος στην άκρη της μύτης που έμοιαζε με ρεβίθι. Ο Πλίνιος όμως θεωρεί ότι το επώνυμο προήλθε από τη μεγάλη παραγωγή ρεβιθιών που καλλιεργούσε στα κτήματά του.

Οι λαμπρές σπουδές

Ο Κικέρων εκπαιδεύτηκε στη Ρώμη από ονομαστούς δασκάλους της εποχής, όπως ο Λεύκιος Αίλιος, ο Απολλώνιος ο Μόλων, και ρήτορες όπως ο Φίλων ο Λαρισαίος, ο Φαίδρος και ο Διόδοτος, ενώ έλαβε μαθήματα δικαίου από τον Κουίντο Μούκιο Σκαιόλα τον Οιωνοσκόπο και τον Κουίντο Μούκιο Σκαιόλα τον Μεγάλο Ποντίφηκα.

Στα 16 του στρατεύτηκε και πήρε μέρος στον Συμμαχικό ή Μαρσικό Πόλεμο (91-87 π.Χ) υπό τον στρατηγό Γναίο Πομπηίο Στράβωνα. Μετά την αφυπηρέτησή του επανήλθε στη Ρώμη και συμπλήρωσε τις σπουδές του στη φιλοσοφία και τη νομική. Ως ρήτορας εμφανίστηκε για πρώτη φορά επί της δικτατορίας του Σύλλα (81 π.Χ.) ως συνήγορος του Κοϊντίου.

Το επόμενο έτος υπερασπίστηκε στο δικαστήριο τον Σέξτο Ρώσκιο Αμερινό που κατηγορείτο για πατροκτονία από τον οπαδό του Σύλλα, Χρυσόγονο. Κατά τη δίκη ο Κικέρων, παρά το νεαρόν της ηλικίας του διακρίθηκε για τη ρητορική του δεινότητα, την τόλμη και τη δικανική του εμπειρία και κατόρθωσε να αθωώσει τον πελάτη του, παρά τα ισχυρά μέσα που διέθετε ο μηνυτής. Η επιτυχία του αυτή αύξησε και στερέωσε τη φήμη του.

Το 79 π.Χ. αναχώρησε για περαιτέρω σπουδές στην Αθήνα και παρέμεινε επί δύο χρόνια, επισκεπτόμενος στο ίδιο διάστημα τη Ρόδο και περιοχές της Μικράς Ασίας. Μετά την επάνοδό του στη Ρώμη νυμφεύτηκε την Τερεντία, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, την Τυλλία και τον Μάρκο Τύλλιο. Ο γάμος του δεν ευδοκίμησε και το ζευγάρι χώρισε. Ο Κικέρων νυμφεύτηκε σε δεύτερο γάμο την Ποπλιλία, την οποία διαζεύχθηκε σε σύντομο διάστημα.

Η πολιτική δράση

Στην πολιτική εισήλθε το 75 π.Χ, όταν εξελέγη ταμίας στη Σικελία, όπου οι ντόπιοι εκτίμησαν την ακεραιότητα του χαρακτήρα του, έχοντας πικρά πείρα από τον προκάτοχό του Ουέρρο, ο οποίος είχε αναμιχθεί σε πλείστα οικονομικά σκάνδαλα. Του ανέθεσαν μάλιστα τη νομική τους υπεράσπιση.

Το 69 π.Χ. εξελέγη αγορανόμος, το 66 π.Χ. πραίτωρ και το 63 π.Χ. ύπατος. Κατά τη διάρκεια της υπατίας του ανακάλυψε τη συνωμοσία του Κατιλίνα για την κατάλυση των υπάτων. Εκφώνησε τέσσερις από τους καλύτερους λόγους του, δύο ενώπιον της Συγκλήτου και δύο ενώπιον του Δήμου και πέτυχε την καταδίκη σε θάνατο των πέντε συνενόχων του Κατιλίνα, ο οποίος είχε προλάβει να διαφύγει.

Οι εχθροί του όμως κινήθηκαν εναντίον του και δια του δημάρχου Πόπλιου Κλωδίου, προσωπικού εχθρού του Κικέρωνα, εισηγήθηκαν νόμο «Περί των καταδικαζόντων ρωμαίους πολίτας ακρίτως». Κατόπιν τούτου, ο Κικέρων αναγκάστηκε να διαφύγει στη Θεσσαλονίκη τον Απρίλιο του 58 π.Χ.

Μετά τη φυγή του κηρύχθηκε εξόριστος και η πολυτελής κατοικία του στον Παλατίνο Λόφο κατεδαφίστηκε και κτίστηκε στη θέση της ο Ναός της Ελευθερίας. Η περιουσία του τέθηκε σε πλειστηριασμό, αλλά κανείς δεν δέχτηκε να συμμετάσχει.

Το Σεπτέμβριο του 57 π.Χ. ο δήμαρχος Λεύκιος Νικίας κατέθεσε πρόταση νόμου για την ανάκληση της εξορίας του. Η πρόταση υποστηρίχθηκε από τον Πομπήιο κι έγινε δεκτή από τη Σύγκλητο. Η επάνοδός του στη Ρώμη ήταν θριαμβευτική και οι υποστηρικτές του τον περιέφεραν στα χέρια. Η ευγνωμοσύνη του στο Δήμο αποτυπώνεται σε τέσσερις λόγους του.

Κατά την πρώτη τριανδρία του Ιουλίου Καίσαρος, του Πομπηίου και του Κράσσου, ο Κικέρων δεν αναμίχθηκε στη πολιτική, παρά μόνο το 53 π.Χ. ως οιωνοσκόπος. Στον επακολουθήσαντα πόλεμο Καίσαρος και Πομπηίου, πήρε το μέρος του δεύτερου. Μετά τη δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα τάχθηκε υπέρ της δημοκρατικής παράταξης και ενήργησε να δοθεί αμνηστία στους δολοφόνους του.

Αντιτάχθηκε στη δικτατορία του Μάρκου Αντωνίου και εκφώνησε 14 λόγους, γνωστούς με το όνομα «Φιλιππικοί», επειδή είχαν ρητορικές αρετές όμοιες με αυτές των «Φιλιππικών» του Δημοσθένη. Οι προσπάθειές του να επιτύχει συνεννόηση μεταξύ του Οκταβίου μετά της Συγκλήτου κατά του Μάρκου Αντωνίου απέβησαν άκαρποι.

Ο φρικτός θάνατος

Ο Οκταβιανός, όταν έγινε ύπατος, ήρθε σε συνεννόηση με τον Μάρκο Αντώνιο και τον Λέπιδο και συγκρότησαν τη δεύτερη τριανδρία, η οποία ξεκίνησε πογκρόμ προγραφών. Ανάμεσα στους προγραφέντες ήταν ο Κικέρων και ο αδελφός του Κοΐντος, παρά τις αντιρρήσεις του Οκταβιανού.

Μόλις πληροφορήθηκαν την προγραφή τους, τα δύο αδέλφια κατέφυγαν στα Άστυρα με σκοπό να καταφύγουν στον δολοφόνο του Καίσαρα Βρούτο. Καθ’ οδόν όμως, κοντά στην πόλη Γαέτα, αναγνωρίστηκαν από υποστηρικτές του Αντωνίου.

Ο Κικέρων συνελήφθη και κατεσφάγη στις 7 Δεκεμβρίου του 47 π.Χ. Του έκοψαν το κεφάλι και τα χέρια και τα παρέδωσαν στη Φουλβία, τη σύζυγο του Αντωνίου, η οποία αφού έκοψε τη γλώσσα την κατατρύπησε με βελόνα για να εκδικηθεί τα όσα έλεγε ο Κικέρων για τον άνδρα της.

Το συγγραφικό έργο

Ο Κικέρων υπήρξε πολυγραφότατος και αριστοτέχνης στο ύφος. Τα πολυάριθμα συγγράμματα, τα οποία άσκησαν μεγάλη επίδραση στα λατινικά γράμματα, ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες:

• Ρητορικοί και δικανικοί λόγοι, κάποιοι από τους οποίους γράφηκαν, αλλά δεν απαγγέλθηκαν. Από τους συνολικά 107 ρητορικούς και δικανικούς λόγους, οι 57 διασώθηκαν πλήρεις, οι 20 αποσπασματικά και οι 30 υπόλοιποι μόνο οι τίτλοι τους.
• Πραγματείες περί της ρητορικής τέχνης.
• Φιλοσοφικά έργα.
• Επιστολές.
• Ιστορικά και γεωγραφικά έργα.
• Ποιήματα και ανέκδοτα.

• Διαβάστε: Κικέρων - Αποφθέγματα