Στάνλεϊ Κιούμπρικ: Ο οραματιστής σκηνοθέτης που δίχαζε κοινό και κριτικούς

Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ (Stanley Kubrick) ήταν αμερικανός σκηνοθέτης και σεναριογράφος, ένας από τους πιο αναγνωρισμένους και με μεγάλη επιρροή δημιουργούς στην ιστορία του κινηματογράφου. Οι ταινίες του συχνά δίχαζαν και δεν είχαν εμπορική απήχηση, αλλά αποτελούν σημαντικά κεφάλαια στην ιστορία του κινηματογράφου.

Αιώνιος αουτσάιντερ, εργάστηκε πέρα από τις συμβάσεις του Χόλιγουντ, διατηρώντας τον πλήρη καλλιτεχνικό έλεγχο των ταινιών του κι έχοντας το σπάνιο πλεονέκτημα της οικονομικής υποστήριξης των στούντιο. Η φιλμογραφία του εκτείνεται σε μία τεράστια γκάμα στιλ και ειδών – από τη μαύρη κωμωδία έως τον τρόμο και από το πολεμικό δράμα έως την επιστημονική φαντασία.

Ο ίδιος ήταν ένα αίνιγμα, ζώντας και δημιουργώντας σχεδόν σε απόλυτη απομόνωση, μακριά από το άγρυπνο μάτι των μέσων ενημέρωσης. Οι ταινίες του, που αντανακλούν την εμμονική φύση και την τελειομανία του, παραμένουν μεταξύ των πιο προκλητικών και οραματικών ταινιών που έγιναν ποτέ.

Όταν ερωτεύτηκε την φωτογραφία...

Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ γεννήθηκε στις 26 Ιουλίου 1928 στη Νέα Υόρκη, από γονείς εβραϊκού θρησκεύματος με καταγωγή από την Ανατολική Ευρώπη. Ο πατέρας του ήταν ομοιοπαθητικός γιατρός και τον μύησε στο σκάκι και τη φωτογραφία. Η φωτογραφία ήταν και η πρώτη ενασχόληση του νεαρού Στάνλεϊ, όταν στα 17 του προσλήφθηκε στη σύνταξη του περιοδικού «Look».

Λάτρης του κινηματογράφου από τα μαθητικά του χρόνια και θαυμαστής των ταινιών του Σεργκέι Αϊζενστάιν αποφάσισε ν’ αφήσει τη φωτογραφική μηχανή και να πιάσει την κάμερα.

Σκηνοθετικό ντεμπούτο με ντοκιμαντέρ

Πρώτη του ταινία το ντοκιμαντέρ μικρού μήκους «The Day of the Fight» (1951) με θέμα τον κόσμο του μποξ. Δύο χρόνια αργότερα παρουσίασε την πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους, το πολεμικό δράμα «Fear and Desire», που αναφέρεται στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Φαίνεται ότι το τελικό αποτέλεσμα τον απογοήτευσε τόσο πολύ, ώστε είχε αποφασίσει ν’ αγοράσει όλες τις κόπιες της για να μην τη δει κανένας.

Ακολούθησαν δύο φιλμ-νουάρ «Το Φιλί του Δολοφόνου» («Killer’s Kiss», 1955) και «Το Χρήμα της Οργής» («Τhe Killing», 1956) και το 1957 ήρθε η αναγνώριση με το πολεμικό δράμα «Σταυροί στο μέτωπο» («Paths of Glory»), μία ιστορία στρατιωτικής αδικίας στο γαλλικό στρατό κατά τη διάρκεια του Α' Παγκόσμιου Πολέμου.

Ο «Σπάρτακος» και η «Λολίτα»

Μετά το ιστορικό έπος «Σπάρτακος» («Spartacus», 1960), με θέμα τον βίο και τη δράση του ρωμαίου επαναστάτη Σπάρτακου, ο Κιούμπρικ γύρισε την ταινία «Λολίτα» («Lolita», 1962), με βάση το μυθιστόρημα του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, γύρω από το πάθος ενός μεσήλικα για ένα ανήλικο κορίτσι.

Απηυδισμένος από το ασφυκτικό αμερικανικό σύστημα παραγωγής κι επιζητώντας περισσότερη καλλιτεχνική ελευθερία, εγκατέλειψε την πατρίδα του κι εγκαταστάθηκε στην Αγγλία. Στην νέα του πατρίδα γύρισε μια σειρά από ταινίες που εξερευνούσαν τις δυσαρμονίες και τη βία της σύγχρονης ζωής και ατένιζαν με φαντασία τον κόσμο του μέλλοντος.

Η πρώτη ταινία της νέας περιόδου ήταν η μαύρη κωμωδία «SOS Πεντάγωνο καλεί Μόσχα» («Dr. Strangelove», 1964), που μετέτρεψε την πιθανότητα ενός πυρηνικού
πολέμου την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου σ’ ένα μακάβριο αστείο. Ο Πίτερ Σέλερς είναι απολαυστικός σε τριπλό ρόλο. Ακολούθησε η κλασική πλέον ταινία επιστημονικής φαντασίας «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» («2001: A Space Odyssey», 1968), μια ευφάνταστη εξερεύνηση του εξελικτικού παρελθόντος του ανθρώπου και του εξωγήινου μέλλοντός του.

Το προκλητικό «Κουρδιστό πορτοκάλι» που δίχασε κοινό και κριτικούς

«Το κουρδιστό πορτοκάλι» («A Clockwork Orange», 1971), βασισμένο στο μυθιστόρημα του Άντονι Μπέρτζες, είναι μία από τις πολυσυζητημένες ταινίες του που δίχασε για την ωμή και παράλογη βία της και αποτέλεσε μία από τις σταθερές του Κουέντιν Ταραντίνο στο βίαιο κινηματογραφικό του σύμπαν. Η ταινία εξετάζει το πρόβλημα της βίας στις μεγαλουπόλεις, τοποθετώντας τη δράση της σ’ ένα όχι τόσο μακρινό μέλλον. Σε όσους τον επέκριναν για την ωμή βία της ταινίας, ο Κιούμπρικ απάντησε: «Αν η βία στον κινηματογράφο είναι βλαβερή, τότε θα πρέπει να καταδικάσουμε πρώτα τους Τομ και Τζέρι».

Η αγγλική περίοδος του Κιούμπρικ θα ολοκληρωθεί με την ταινία εποχής «Μπάρυ Λύντον» («Barry Lyndon», 1975), βασισμένη στο μυθιστόρημα του Γουίλιαμ Μέικπις Θάκερεϊ. Πρόκειται για ένα εικαστικό αριστούργημα που εξετάζει τα ήθη του 18ου αιώνα, μέσα από την ιστορία ενός ιρλανδού τυχοδιώκτη (τον υποδύεται ο Ράιαν Ο’Νιλ) που προσπαθεί με κάθε μέσο στην αριστοκρατία.

Επιστρέφοντας στο αμερικανικό σύστημα παραγωγής και ορίζοντας αυτός τους κανόνες του παιχνιδιού θα γυρίσει μόλις τρεις ταινίες μέχρι το θάνατό του το 1999.
«Η Λάμψη» («The Shining», 1980) είναι μία ταινία τρόμου, βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του «μετρ» Στίβεν Κινγκ με πρωταγωνιστή έναν τρομακτικό Τζακ Νίκολσον στο ρόλο ενός συγγραφέα που απομονώνεται για να αναζητήσει έμπνευση και τελικά οδηγείται στη σχιζοφρένεια. Επτά χρόνια αργότερα γύρισε το «Μέταλ Τζάκετ» («Full Metal Jacket», 1987), μια ταινία με θέμα τον «βρόμικο πόλεμο» του Βιετνάμ.

Με «Μάτια ερμητικά κλειστά» το κύκνειο άσμα του Κιούμπρικ

Το κύκνειο άσμα του ήταν το ερωτικό δράμα «Μάτια ερμητικά κλειστά» («Eyes Wide Shut»), βασισμένο στη νουβέλα του Άρτουρ Σνίτσλερ «Ονειρική Ιστορία», με πρωταγωνιστές τον Τομ Κρουζ και τη Νικόλ Κίντμαν. Λίγες ημέρες μετά την ολοκλήρωση του μοντάζ, στις 7 Μαρτίου 1999, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ πέθανε στον ύπνο του στην έπαυλη Τσιντικμπέρι της νοτιοανατολικής Αγγλίας, όπου κατοικούσε από το 1979 με την τρίτη του σύζυγο του, τη γερμανίδα ηθοποιό Κριστιάνε Χάρλαν και τις δύο κόρες τους.