Ραφαήλ

Ο ιταλός ζωγράφος Ραφαήλ θεωρείται ένας από τους τρεις μεγάλους εικαστικούς καλλιτέχνες της Ώριμης Αναγέννησης, μαζί με τους συμπατριώτες του Λεονάρντο Ντα Βίντσι και Μιχαήλ Άγγελο. Το έργο του, που συνδύαζε τη δραματική ένταση με τη χάρη και το μέτρο, άσκησε μεγάλη επίδραση σε όλους τους τομείς της τέχνης μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα.

Ο Ραφαέλο Σάντι ή Σάντσιο γεννήθηκε στις 6 Απριλίου 1483 στην πόλη Ουρμπίνο της κεντρικής Ιταλίας. Η γενέτειρά του ήταν ένα από τα καλλιτεχνικά κέντρα της Ιταλίας της εποχής του και ήδη από την παιδική του ηλικία ήλθε σε επαφή με τον κόσμο των τεχνών μέσω του πατέρα του που ήταν επίσης ζωγράφος. Μαθήτευσε κοντά στον Περουτζίνο, όπως ήταν γνωστός ο ζωγράφος Πιέτρο Βανούτσι, και προτού α­κόμη γίνει 20 χρονών του ανατέθηκε η πρώτη παραγγελία. Στο έργο του αυτής της περιόδου με τίτλο «Το όνειρο του ιππότη», η ωριμότητά του είναι ήδη εντυπωσιακή. Γρήγορα, όμως, αντιλήφθηκε ότι η τέχνη του Λεονάρντο ντα Βίντσι και του Μιχαήλ Άγγελου αποτελούσε πραγματική τομή στη ζωγραφική και το 1504 πήγε στη Φλωρεντία για να τη μελετήσει.

Στον πίνακά του «Οι Γάμοι της Θεοτόκου» (1504), η διδασκαλία του Περουτζίνο έχει ήδη αρχίσει να υποχωρεί και οι νέες επιρροές του να κυριαρχούν. Η επίδραση της «Μόνα Λίζα» του Λεονάρντο ντα Βίντσι είναι φανερή στα πορτρέτα της πρώτης του περιόδου («Μανταλένα Ντόνι»), ενώ στις Παναγίες του («Η ωραία κηπουρός», «Παναγία του Μεγάλου Δούκα», «Η Παναγία με την καρδερίνα», κ.ά.) η επίδραση του Φρα Μπαρτολομέο συνδυάζεται με εκείνη των σχεδίων του Ντα Βίντσι για την «Αγία Άννα με την Παναγία και το Βρέφος».

Το 1508 εγκαταστάθηκε στη Ρώμη, με σκοπό να δουλέψει στα μεγαλόπνοα σχέδια του Πάπα Ιούλιου Β’ για τη διακόσμηση των νέων παπικών διαμερισμάτων στο Ανάκτορο του Βατικανού. Οι σημαντικότερες από τις νωπογραφίες του για τις Αίθουσες (Stanze) του Ανακτόρου του Βατικανού, γνωστές με τους τίτλους «Σχολή των Αθηνών» και «Έρις για τα Άχραντα Μυστήρια» (1509-1511), βρίσκονται στην «Αίθουσα της Υπογραφής» (Stanza della Segnatura) και αναπαριστούν τη Φιλοσοφία και τη Θεολογία αντίστοιχα. Τα δύο αυτά έργα του, αλλά και γενικότερα οι νωπογραφίες του στο Ανάκτορο του Βατικανού, αποτελούν τα κορυφαία ίσως δείγματα ζωγραφικής της Ώριμης Αναγέννησης, μελετήθηκαν αμέσως με μεγάλο ενδιαφέρον από σχεδόν κάθε καλλιτέχνη που δούλευε την εποχή εκείνη στη Ρώμη και διαμόρφωσαν μία πραγματική Σχολή από μόνα τους.

Το 1514 ο νέος πάπας Λέων I' προτίμησε τον Ραφαήλ από τον Μιχαήλ Άγγελο ως διάδοχο του Ντονάτο Μπραμάντε στη θέση του αρχιτέκτονα του Αγίου Πέτρου, ενώ αργότερα τον ονόμασε και «Επόπτη των Δρόμων της Ρώμης», με σημαντικές αρμοδιότητες σε θέματα πολεοδομίας και συντήρησης των μνημείων. Από τις νωπογραφίες του για τη Βίλα Φαρνεζίνα του τραπεζίτη Αγκοστίνο Κίτζι, τη διακόσμηση της οποίας ανέλαβε την ίδια χρονιά, η περίφημη νωπογραφία «Ο Θρίαμβος της Γαλάτειας» αποτελεί ίσως την κορυφαία αναφορά της Αναγέννησης στο χρυσό αιώνα της κλασικής αρχαιότητας, μαζί με τους πίνακες του Μποτιτσέλι «Άνοιξη» και «Αφροδίτη».

Το 1515-1516 έκανε τα σχέδια για μια σειρά από ταπισερί (πέτασμα ή επιτοίχιος τάπητας), που υφάνθηκαν στη Φλάνδρα και τοποθετήθηκαν στην Καπέλα Σιξτίνα, από τα οποία μόνο επτά σώζονται. Αν και τα τελευταία χρόνια της σχετικά σύντομης ζωής του τα πέρασε επιβλέποντας τις διακοσμήσεις με σκηνές από την Παλαιά Διαθήκη για τις Στοές («Loggie») του Ανακτόρου του Βατικανού, βρήκε ωστόσο το χρόνο να ζωγραφίσει τη «Μαντόνα Σιξτίνα» και την περίφημη «Μεταμόρφωση», που έμεινε ημιτελής και ολοκληρώθηκε από το σημαντικότερο ίσως μαθητή του, τον Τζούλιο Ρομάνο.

Η φήμη του και η γενική αναγνώριση προς το πρόσωπό του υπήρξε στην περίοδο της ωριμότητάς του τεράστια, ενώ οι προσωπικές του σχέσεις με καρδιναλίους, ηγεμόνες και κάθε λογής αξιωματούχους ήταν ενδεικτικές της μεγάλης αλλαγής σε ό,τι αφορά την κοινωνική θέση του καλλιτέχνη που είχε αρχίσει να συντελείται από τα τέλη του 15ου αιώνα.

Ο Ραφαήλ πέθανε ανήμερα των 37ων γενεθλίων του, στις 6 Απριλίου 1520, ύστερα από σύντομη ασθένεια, αφού πρώτα εξομολογήθηκε, κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων και μοίρασε τα υπάρχοντά του στους μαθητές του Τζούλιο Ρομάνο και Τζιανφραντζέσκο Πένι. Ολόκληρη η παπική Αυλή τον θρήνησε. Η νεκρώσιμη ακολουθία τελέστηκε στο Βατικανό και η σορός του ενταφιάστηκε στο Πάνθεον της Ρώμης. Ο διάσημος ουμανιστής και φίλος του Πιέτρο Μπέμπο έγραψε το επίγραμμα που χαράχτηκε στον τάφο του: «Εδώ αναπαύεται ο Ραφαήλ. Ενόσω ζούσε, η φύση τρόμαζε μπροστά του μήπως νικηθεί. Τώρα που αυτός πέθανε, φοβάται μην πεθάνει μαζί του».

Ο Ραφαήλ δεν παντρεύτηκε ποτέ στη ζωή του. Ήταν αρραβωνιασμένος με την ανιψιά ενός καρδινάλιου, αλλά δεν προχώρησε ποτέ σε γάμο, καθότι η καρδιά του ήταν δοσμένη στη Μαργκερίτα Λούτι, την κόρη ενός φούρναρη της Ρώμης, η οποία απεικονίζεται στον πίνακά του «Η νεαρή φουρνάρισσα» (La Fornarina).