Γιούλι Χαρίτον: Ο πατέρας της σοβιετικής ατομικής βόμβας

Ο Σοβιετικός (Ρώσος) φυσικός Γιούλι Χαρίτον υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες στο πρόγραμμα κατασκευής ατομικής βόμβας από τη Σοβιετική Ένωση. Από πολλούς αποκαλείται «ο πατέρας της σοβιετικής ατομικής βόμβας».

Ο Γιούλι Μπορίσοβιτς Χαρίτον γεννήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 1904 στην Αγία Πετρούπολη από επιφανή εβραϊκή οικογένεια της τότε πρωτεύουσας της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Ο πατέρας του, Μπόρις Οσίποβιτς Χαρίτον, ήταν δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Ρετς» («Λόγος»), δημοσιογραφικού οργάνου του Συνταγματικού Δημοκρατικού Κόμματος της Ρωσίας, ενός κεντρώου φιλελεύθερου κόμματος, που ζητούσε μεταρρυθμίσεις από τον τσάρο. Τα μέλη του ήταν γνωστοί ως Καντέτοι κι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην έκρηξη της Φεβρουαριανής Επανάστασης του 1917. Η μητέρα του Μίρα Μπουρόφσκαγια ήταν ηθοποιός και το 1910 εγκατέλειψε την οικογένειά της κι εγκαταστάθηκε στην Ευρώπη.

Μετά την έκρηξη της Οκτωβριανής Επανάστασης, ο πατέρας του ήρθε σε σύγκρουση με τους Μπολσεβίκους του Λένιν κι εξορίστηκε στη Λετονία. Μετά την προσάρτηση της Λετονίας από τη Σοβιετική Ένωση το 1940, ο Μπόρις Χαρίτον συνελήφθη, καταδικάστηκε σε κάθειρξη επτά ετών και κλείστηκε σε γκουλάγκ, όπου άφησε την τελευταία του πνοή.

Ο γιος του Γιούλι Χαρίτον μεγάλωσε με την εσθονή γκουβερντάντα του και στα μαθητικά του χρόνια διακρίθηκε για τις επιδόσεις του στη μηχανική. Μετά την ολοκλήρωση των εγκύκλιων σπουδών του έγινε δεκτός στο Πολυτεχνείο του Λένινγκραντ (όπως είχε μετονομαστεί η Αγία Πετρούπολη από το νέο κομμουνιστικό καθεστώς). Ξεκίνησε να σπουδάζει ηλεκτρολόγος-μηχανολόγος, αλλά σύντομα στράφηκε στη φυσική και αποφοίτησε το 1925. Συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, όπου απέκτησε διδακτορικό στη φυσική το 1928, με επιβλέποντα καθηγητή τον Έρνεστ Ράδερφορντ, τον «πατέρα της πυρηνικής φυσικής».

Όταν επέστρεψε στη Σοβιετική Ένωση, εστίασε την έρευνά του στα εκρηκτικά. Το 1931 ίδρυσε και διηύθυνε το Εργαστήριο Εκρηκτικών του Ινστιτούτου Χημικής Φυσικής. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, εργάστηκε για ένα άλλο διδακτορικό στις φυσικές και μαθηματικές επιστήμες, το οποίο έλαβε το 1935. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ανέπτυξε πυρομαχικά για τον Κόκκινο Στρατό και συνέβαλε στις προκαταρκτικές προσπάθειες για την κατασκευή ατομικής βόμβας από τη Σοβιετική Ένωση.

Μετά τους αμερικανικούς βομβαρδισμούς στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, ο Στάλιν επιτάχυνε το έργο για την κατασκευή ατομικής βόμβας, ζητώντας άμεσα ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα έρευνας και ανάπτυξης. Το 1946 ο Γιούλι Χαρίτον ανέλαβε επικεφαλής επιστήμονας του προγράμματος. Στα καθήκοντά του ήταν η έρευνα, ο σχεδιασμός, η ανάπτυξη και η κατασκευή της ατομικής βόμβας.

Ο ίδιος επέλεξε την τοποθεσία, όπου έστησε το στρατηγείο του. Ήταν ένα εγκαταλελειμμένο μοναστήρι στην περιοχή Αρζάμας, 400 χιλιόμετρα ανατολικά της Μόσχας. Οι εκκλησίες και τα κελιά του μοναστηριού χρησιμοποιήθηκαν αρχικά ως εργαστήρια και χώροι διαμονής των επιστημόνων, μέχρις ότου οι κρατούμενοι ενός γειτονικού γκουλάγκ κτίσουν νέες εγκαταστάσεις και κατοικίες. Η περιοχή, γνωστή ως Αρζάμας-16, παρέμεινε μυστική μέχρι την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991.

Εκεί, ο Χαρίτον και οι συνάδελφοί του σχεδίασαν την πρώτη σοβιετική ατομική βόμβα, που πυροδοτήθηκε στις 29 Αυγούστου 1949. Ήταν βασισμένη εν μέρει στα σχέδια της αμερικανικής ατομικής βόμβας, τα οποία είχε υποκλέψει ο γερμανός φυσικός Κλάους Φουξ, που εργάστηκε για την κατασκευή της και ήταν κατάσκοπος της Σοβιετικής Ένωσης.

Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, το Αρζάμας-16 μετονομάστηκε σε Πανρωσικό Ινστιτούτο Επιστημονικής Έρευνας Πειραματικής Φυσικής και η πόλη έλαβε την ονομασία Σάροφ. Ο Χαρίτον συνέχισε να επιβλέπει την επιστημονική έρευνα και ανάπτυξη στο Ινστιτούτο, έως το 1992, οπότε συνταξιοδοτήθηκε σε ηλικία 88 ετών.

Ο Χαρίτον έγινε μέλος της Σοβιετικής Ακαδημίας Επιστημών το 1953, κέρδισε τρεις φορές τον τίτλο του «Ήρωα της Σοσιαλιστικής Εργασίας», τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν το 1956 και ήταν μέλος του Τάγματος του Λένιν. Μεγάλο μέρος της ζωής του εξακολουθεί να καλύπτεται από μυστήριο, αν και ο ίδιος φρόντισε ν’ αποκαλύψει πολλές από τις πτυχές της σε άρθρο του στο περιοδικό «Bulletin of the Atomic Scientists» το 1993.

Ο Γιούλι Χαρίτον πέθανε στις 19 Δεκεμβρίου 1996 στο Σάροφ, σε ηλικία 92 ετών. Ήταν ο τελευταίος εν ζωή από τους επιστήμονες που εργάστηκαν για τη σοβιετική ατομική βόμβα κι ένας από τους τελευταίους μαθητές του Έρνεστ Ράδερφορντ.