Ζαν Ζενέ

Ο Ζαν Ζενέ (Jean Genet) από εγκληματίας του κοινού ποινικού δικαίου και απόβλητος της κοινωνίας μετεξελίχθηκε σ’ έναν από τους κορυφαίους γάλλους συγγραφείς του 20ού αιώνα με παγκόσμια αναγνώριση. Ως μυθιστοριογράφος μεταμόρφωσε την ερωτική και συχνά άσεμνη θεματολογία του σε ανώτερη μορφή τέχνης και ως δραματουργός αναδείχτηκε σε ηγετική φυσιογνωμία του πρωτοποριακού θεάτρου, ιδιαίτερα του Θεάτρου του Παραλόγου.

Ο Ζαν Ζενέ γεννήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 1910 στο Παρίσι. Νόθο παιδί που εγκαταλείφθηκε από τη μητέρα του Γκαμπριέλ Ζενέ, μεγάλωσε σε μία οικογένεια αγροτών. Πιάστηκε να κλέβει σε ηλικία δέκα ετών, πέρασε ένα μέρος της εφηβείας του στο διαβόητο αναμορφωτήριο του Μετρέ, όπου βίωσε πολλά που περιέγραψε αργότερα στο μυθιστόρημα του «Το θαύμα του ρόδου» («Miracle de la rose», 1946).

«Το ημερολόγιο ενός κλέφτη»

Το επίσης αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά του «Το ημερολόγιο ενός κλέφτη» («Journal du voleur», 1949), που τον έκανε γνωστό, μας δίνει μια πλήρη και ασυγκράτητη περιγραφή της ζωής του ως αλήτης, πορτοφολάς και αρσενοκοίτης στη Βαρκελώνη, την Αμβέρσα και διάφορες άλλες πόλεις τη δεκαετία του ‘30.

Ο Ζενέ ξεκίνησε να γράφει το 1942, ενώ ήταν φυλακισμένος για κλοπή στο Φρεν και δημιούργησε ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα με τίτλο «Η Παναγιά των λουλουδιών» («Notre-Dame des Fleurs», 1943), όπου απεικονίζει έντονα τον προπολεμικό υπόκοσμο της Μονμάρτης των τραμπούκων, των μαστροπών και των διεστραμμένων.

Το ταλέντο του προσέλκυσε αρχικά την προσοχή του Ζαν Κοκτώ και αργότερα του Ζαν-Πολ Σαρτρ και της Σιμόν ντε Μποβουάρ. Όταν ο Ζενέ το 1948 καταδικάστηκε για κλοπή για δέκατη φορά το 1948 και κινδύνευε με ισόβια, μία ομάδα γνωστών συγγραφέων απευθύνθηκε εκ μέρους του στον τότε πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας, Βενσάν Οριόλ, ο οποίος ανταποκρίθηκε και του χορήγησε «χάρη προκαταβολικά».

Η επιρροή του Σαρτρ

Αφού έγραψε άλλα δύο μυθιστορήματα – «Κηδείες» («Pompes funèbres», 1947) και «Καυγάς της Βρέστης» («Querelle de Brest», 1947), το οποίο μετέφερε στη μεγάλη οθόνη ο Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ το 1982 με τίτλο «Ο Καυγατζής» – άρχισε να πειραματίζεται με τη δραματική τέχνη. Οι πρώιμες προσπάθειές του, με τη συμπαγή, νεοκλασική, μονόπρακτη δομή τους, αποκαλύπτουν την ισχυρή επιρροή του Σαρτρ.

Ηγετική μορφή στο Θέατρο του Παραλόγου

Το έργο του «Υψηλή επίβλεψη» («Haute Surveillance», 1949) συνεχίζει τα θέματα του από τον κόσμο της φυλακής, αλλά με το προγένεστερο «Οι Δούλες» («Les Bonnes», 1947), είχε αρχίσει να διερευνά τα περίπλοκα προβλήματα ταυτότητας που σύντομα θα απασχολούσαν και άλλους πρωτοποριακούς δραματουργούς, όπως ο Σάμουελ Μπέκετ και ο Ευγένιος Ιονέσκο. Με αυτό το έργο ο Ζενέ καθιερώθηκε ως μία ηγετική μορφή στο Θέατρο του Παραλόγου.

Τα επόμενα έργα του «Το Μπαλκόνι» («Le Balcon», 1956), «Οι Νέγροι» («Les Nègres», 1958) και «Το Παραβάν» («Les Paravents», 1961), είναι μεγάλης κλίμακας, στιλιζαρισμένα δράματα με εξπρεσιονιστικό τρόπο, σχεδιασμένα να σοκάρουν και να εμπλέκουν το κοινό αποκαλύπτοντας την υποκρισία και τη συνενοχή του.

Αυτό το «Θέατρο του Μίσους» επιχειρεί να αποσπάσει τη μέγιστη δραματική δύναμη από μία κοινωνική ή πολιτική κατάσταση, χωρίς απαραίτητα να υποστηρίζει τις πολιτικές κοινοτοπίες είτε της δεξιάς είτε της αριστεράς.

«Ο Άγιος Ζενέ, κωμωδός και μάρτυρας»

Ο Ζενέ, επαναστάτης και αναρχικός του πιο ακραίου είδους, απέρριπτε σχεδόν όλες τις μορφές κοινωνικής πειθαρχίας ή πολιτικής δέσμευσης. Η πιο βαθυστόχαστη και διεισδυτική μαρτυρία για τον άνθρωπο και το έργο του παραμένει η μελέτη του Ζαν Πολ Σαρτρ «Ο Άγιος Ζενέ, κωμωδός και μάρτυρας» («Saint Genet, comédien et martyr»), που εκδόθηκε το 1952.

Ο Ζαν Ζενέ πέθανε στο Παρίσι στις 15 Απριλίου 1986, σε ηλικία 75 ετών. Έπασχε από καρκίνο του λάρυγγα.