Άαρον Μπεκ: Ο εισηγητής της Γνωστικής - Συμπεριφορικής Θεραπείας

Ο Αμερικανός Άαρον Μπεκ (Aaron Beck) υπήρξε ένας από τους πιο επιδραστικούς ψυχολόγους και ψυχοθεραπευτές του 20ού αιώνα. Είναι ο εισηγητής της Γνωστικής - Συμπεριφορικής Θεραπείας, που αποτέλεσε το αντίπαλο δέος στη φροϋδική ψυχανάλυση. Το έργο του, που έφερε μία πραγματική επανάσταση στη διάγνωση και θεραπεία της κατάθλιψης, του άγχους, των φοβιών, των κρίσεων πανικού, της βουλιμίας, του εθισμού σε ουσίες, της αϋπνίας, της ιδεοψυχαναγκαστικής και άλλων ψυχικών διαταραχών, συνεχίζει μέχρι σήμερα να ασκεί μεγάλη επιρροή.

Ο Άαρον Τέμκιν Μπεκ γεννήθηκε στις 18 Ιουλίου 1921, στο Πρόβιντενς της πολιτείας Ρόουντ Άιλαντ των ΗΠΑ από ρωσοεβραίους γονείς. Αρχικά φοίτησε στο Πανεπιστήμιο Μπράουν του Ρόουντ Άιλαντ και στη συνέχεια σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Γέιλ.

Έχοντας επηρεαστεί, μεταξύ άλλων, από τη Γερμανο-Αμερικανίδα ψυχαναλύτρια Κάρεν Χόρνεϊ και τον ψυχολόγο Άλμπερτ Έλις, ο Μπεκ ως νεαρός ψυχίατρος (που προηγουμένως είχε εκπαιδευθεί στη φροϋδική ψυχανάλυση) ανέπτυξε το πεδίο της γνωστικής - συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνιας στη δεκαετία του 1960, ωθώντας τους ασθενείς να εστιάζουν πλέον στις στρεβλώσεις του τρόπου της καθημερινής σκέψης τους, στις αυτόματες αρνητικές σκέψεις τους, παρά στις απωθημένες συγκρούσεις της παιδικής ηλικίας τους, όπως έκαναν οι φροϋδικοί ψυχαναλυτές. Ο γνωστικός θεραπευτής επιχειρεί έκτοτε να μεταβάλει τον αυτο-μειωτικό εσωτερικό μονόλογο του ασθενούς, με βάση το αντι-φροϋδικό ρητό «υπάρχουν στην επιφάνεια πολλά περισσότερα από αυτά που βλέπει το μάτι».

Ο Μπεκ ανακάλυψε πειραματικά ότι είναι δυνατό να βελτιωθεί η ψυχική υγεία των ασθενών αν αναγνωρίσουν τα λανθασμένα αυτοματοποιημένα πρότυπα της σκέψης τους (του τύπου «είμαι πάντα μια σκέτη αποτυχία σε ό,τι κάνω» ή «δεν αρέσω σε κανέναν») και σκεφτούν πλέον με πιο λογικό και θετικό τρόπο, μειώνοντας έτσι το άγχος ή τον φόβο τους, π.χ. για τους άλλους γύρω τους. Μεταξύ άλλων, υποστήριξε ότι η κατάθλιψη δεν προκαλείται από έναν απωθημένο μαζοχισμό, όπως πίστευε ο Φρόιντ, αλλά κυρίως από τη χαμηλή αυτοεκτίμηση και τη συνεχή αυτοκριτική.

Το έργο του Μπεκ, μαζί με εκείνο ενός άλλου επιδραστικού ψυχολόγου, του Άλμπερτ Έλις που δούλευε ανεξάρτητα, δημιούργησε τελικά τον κορμό της Γνωστικής-Συμπεριφορικής Θεραπείας. Ήταν μία πραγματιστική προσέγγιση, εστιασμένη στο σήμερα και όχι στο παρελθόν, που δημιούργησε σκεπτικισμό ιδίως στους ψυχοθεραπευτές της παράδοσης του Φρόιντ και του Γιουνγκ, οι οποίοι θεωρούσαν δεδομένη την ανάγκη να «σκαλίσουν» τα βαθύ υποσυνείδητο ή και το ασυνείδητο του ασθενούς, γι' αυτό αντιμετώπισαν τη θεραπεία του Μπεκ ως επιφανειακή και αναποτελεσματική.

Όμως, ο Μπεκ και οι μαθητές του παρουσίασαν δεδομένα που έδειχναν ότι η νέα θεραπεία έφερνε αποτελέσματα. Έτσι, στην πορεία η μέθοδός τους κέρδισε έδαφος και καθιερώθηκε στην ψυχιατρική και ψυχολογία. Στην αρχή ο Μπεκ ίδρυσε το δικό του επιστημονικό περιοδικό «Cognitive Therapy and Research» για να παρουσιάσει τις μελέτες του, αλλά σταδιακά η νέα θεραπεία έγινε ευρύτερα αποδεκτή διεθνώς ως πιο επιστημονική από την ψυχανάλυση, αν μη τι άλλο επειδή φάνηκε να έχει ταχύτερα και πιο μετρήσιμα αποτελέσματα.

Έγραψε μόνος του ή μαζί με άλλους 22 βιβλία και περισσότερα από 500 επιστημονικά άρθρα, ενώ τιμήθηκε και με πολλά ιατρικά βραβεία (Albert Lasker, Heinz, Sarnat κ.ά.). Το περιοδικό «American Psychologist» των αμερικανών ψυχολόγων τον χαρακτήρισε ως έναν από τους δέκα πιο επιδραστικούς ψυχοθεραπευτές που έχουν υπάρξει.

Ενδεικτικό του ανοικτού πνεύματός του ήταν ότι στη δεκαετία του 2000 είχε πολλές δημόσιες και ιδιωτικές συζητήσεις με τον Δαλάι Λάμα, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η γνωστική-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία και ο βουδισμός έχουν πολλά κοινά σημεία, κυρίως στον τρόπο που δίνουν προτεραιότητα στην ανάγκη αλλαγής του νου μέσω αυτοπαρατήρησης.

Ο Άαρον Μπεκ πέθανε την 1η Νοεμβρίου 2021 στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, σε ηλικία 100 ετών. Υπήρξε παντρεμένος για περισσότερα από το 70 χρόνια με τη δικαστικό Φίλις Μπεκ, με την οποία απέκτησε τέσσερα παιδιά.