Μαχμούτ Β’

Ο Μαχμούτ Β’ ήταν ο 30ος Σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η περίοδος της βασιλείας του από το 1808 έως το 1839 υπήρξε από τις κρισιμότερες στην ιστορία της αυτοκρατορίας, που αντιμετώπισε όχι μόνο τους απελευθερωτικούς αγώνες των υπόδουλων λαών (Σερβική Εξέγερση, Ελληνική Επανάσταση) και τα αποσχιστικά κινήματα τοπικών αξιωματούχων, αλλά και τον ανταγωνισμό των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.

Η σκληρότητα με την οποία αντιμετώπισε την Ελληνική Επανάσταση δημιούργησαν στην ελληνική ιστοριογραφία την εικόνα ενός αδίστακτου και αιμοδιψούς σουλτάνου. Αντίθετα, τόσο οι Τούρκοι όσο και οι Ευρωπαίοι βιογράφοι του τον περιγράφουν ως έναν από τους ικανότερους σουλτάνους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και εξάρουν το μεταρρυθμιστικό του έργο.

Ο Μαχμούτ γεννήθηκε στις 20 Ιουλίου 1785 στο παλάτι Τοπ Καπί της Κωνσταντινούπολης και ήταν ο δευτερότοκος γιος του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Α’ (1774-1789) και μιας εκ των συζύγων του, της Νεξιντίλ Σουλτάν, καθώς και αδελφός του σουλτάνου Μουστα­φά Δ' (1807-1808), τον οποίο διαδέχθηκε μετά την εκθρόνισή του από τους Γενιτσάρους.

Αμέσως μετά την άνοδό του στο θρόνο, ο Μαχμούτ έστρεψε την προσοχή του στην αποκατάσταση της σουλτανικής εξουσίας, με τον περιορισμό της δύναμης των αγιάνηδων (τοπικών αξιωματούχων) και των ντερεμπέηδων (μεγάλων γαιοκτημόνων). Σε εξέλιξη, όμως, βρισκόταν και ο Ρωσοτουρκικός Πόλεμος, που είχε ξεσπάσει το 1806. Ο Μαχμούτ δεν κατόρθωσε να επικρατήσει και στις 28 Μαΐου 1812 αναγκάστηκε να υπογράψει τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου, που σήμανε την απώλεια της Βεσσαραβίας (ανατολικής Μολβαδίας) προς όφελος των Ρώσων και την παροχή μιας μορφής αυτονομίας στους Σέρβους.

Απαλλαγμένος από εξωτερικούς περισπασμούς επικεντρώθηκε στην εξολόθρευση του Αλή Πασά, που είχε αυτονομηθεί από την Υψηλή Πύλη. Το κατάφερε τον Ιανουάριο του 1822, αλλά εν τω μεταξύ είχε ξεσπάσει η Ελληνική Επανάσταση. Μη δυνάμενος να την καταστείλει στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα, ζήτησε τη βοήθεια του Μοχάμετ Άλι της Αιγύπτου. Ο γιος του Ιμπραήμ έφθασε πολύ κοντά στην καταστολή της, αλλά η καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στο Ναβαρίνο το 1827, σε συνδυασμό με την έκρηξη ενός νέου Ρωσοτουρκικού Πολέμου το 1828, ανάγκασαν τον Μαχμούτ να υπογράψει τη Συνθήκη της Ανδριανουπόλεως, στις 2 Σεπτεμβρίου 1829, με την οποία εκτός των άλλων αναγνωριζόταν η ανεξαρτησία της Ελλάδας.

Εκτός του Αλή, ο Μαχμούτ είχε να αντιμετωπίσει και άλλες εξεγέρσεις, όπως του πασά του Βιδινίου Πασβάνογλου και του Σουλεϊμάν Τζαζάρ της Συρίας. Τον Ιούνιο του 1826 απαλλάχθηκε οριστικά από το σώμα των Γενιτσάρων, το οποίο με την πάροδο των ετών είχε αποκτήσει υπέρμετρη δύναμη κι έφθασε να ανεβοκατεβάζει ακόμη και σουλτάνους. Για να τους εξολοθρεύσει χρησιμοποίησε το πυροβολικό του και προέβη σε εκτεταμένες σφαγές.

Ο πιο επικίνδυνος αντίπαλός του εντός των τειχών της αυτοκρατορίας αποδείχθηκε ο βαλής της Αιγύπτου Μοχάμετ Άλι, αλβανικής καταγωγής και γεννημένος στην Καβάλα. Το 1831 τα στρατεύματά του με επικεφαλής τον γιο του Ιμπραήμ, κατέλαβαν τη Συρία και την περιοχή του Ικονίου στη Μικρά Ασία, όπου οι σουλτανικές δυνάμεις με επικεφαλής τον μεγάλο βεζίρη Μεχμέτ Ρεσίτ κατατροπώθηκαν τον Δεκέμβριο του 1832. Ο Μαχμούτ ζήτησε τη βοήθεια των Ρώσων και αναγκάστηκε να υπογράψει την ταπεινωτική συνθήκη της Κιουτάχειας στις 4 Μαΐου 1833, με την οποία άνοιξε ο δρόμος για τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους της Αιγύπτου, που ολοκληρώθηκε μετά τον νέο τουρκοαιγυπτιακό πόλεμο του 1839. Στις 24 Ιουνίου οι τουρκικές δυνάμεις ηττήθηκαν κατά κράτος και ο Μαχμούτ Β', που είχε προσβληθεί από φυματίωση, πέθανε λίγες μέρες αργότερα, την 1η Ιουλίου, προτού πληροφορηθεί την καταστροφή τού στρατού του.

Παρά τις αντιξοότητες που αντιμετώπισε στο εσωτερικό, ο Μαχμούτ εργάστηκε συστηματικά για τον εκσυγχρονισμό (εκδυτικισμό) της αυτοκρατορίας. Μετά την εξολόθρευση των Γενιτσάρων προέβη στην αναδιοργάνωση του στρατού με την αποστολή νεαρών αξιωματικών για μετεκπαίδευση στην Ευρώπη, αλλά και τη μετάκληση γερμανικής στρατιωτικής αποστολής στην Κωνσταντινούπολη, αναδιοργάνωσε τη διοίκηση, ίδρυσε νέα σχολεία, πραγματοποίησε απογραφή του πληθυσμού, ενοποίησε τη διαχείριση των βακουφίων υπό κρατικό έλεγχο και φρόντισε για τον εξευρωπαϊσμό της κοινωνικής ζωής, καταργώντας οπισθοδρομικούς θεσμούς. Ως προς την εξωτερική εμφάνιση των υπηκόων του κατάργησε τα σαρίκια και τα καβούκια και καθιέρωσε το κόκκινο φέσι των Αιγυπτίων.

Ο Μαχμούτ Β’ από τις 16 συζύγους του απέκτησε 17 αγόρια και 18 κορίτσια. Τον διαδέχθηκε στο θρόνο ο γιος του Αβδουλμετζίντ Α’.