Τα «Σύρματα» της Καρπάθου: Ένα μοναδικό πασχαλινό έθιμο

Ένα ιδιαίτερο πασχαλινό δρώμενο που τηρείται ακόμα και σήμερα στο μικρό χωριό Σπόα της Καρπάθου, είναι το έθιμο των «Συρμάτων», μια μορφή διελκυστίνδας. Όλο το χωριό χωρίζεται σε δύο ομάδες, μία ανδρική και μία γυναικεία, οι οποίες ανταγωνίζονται μεταξύ τους τραβώντας ένα μεγάλο σχοινί από κάθε πλευρά και προσπαθώντας η μία ομάδα να τραβήξει την άλλη και να κερδίσει.

Παλαιότερα το έθιμο γινόταν στη διάρκεια της Σαρακοστής, τα τελευταία όμως χρόνια γίνεται τη Λαμπρή Εβδομάδα (Εβδομάδα της Διακαινησίμου) και συγκεκριμένα τη Δευτέρα και συμμετέχουν σε αυτό σχεδόν όλοι οι κάτοικοι του χωριού. Το έθιμο κλείνει με μαντινάδες με την μία ομάδα να πειράζει την άλλη και φυσικά με παραδοσιακό γλέντι.

Για το πώς γίνεται το έθιμο αυτό, που δεν υπάρχει σε κανένα άλλο νησί της Δωδεκανήσου και που οι ρίζες του χάνονται στα βάθη του χρόνου εξηγεί ο Ηλίας Βασιλαράς, πρόεδρος του Ινστιτούτου Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου.

Τις Κυριακές της Σαρακοστής γίνονταν και τα «σύρματα». Σιγά-σιγά, όμως, μεταφέρθηκαν τη Λαμπρή Εβδομάδα, συνήθως τη Δευτέρα, και έτσι δίνεται η ευκαιρία στους Σποΐτες και τις Σποΐτισσες να γλεντήσουν τη νίκη τους, γιατί από την Ανάσταση του Κυρίου και μετά, ξεκρεμάζονται από τις θέσεις τους τα παροπλισμένα λόγω Σαρακοστής τοπικά μουσικά όργανα η λύρα, η τσαμπούνα και το λαούτο.

Πω-πωωω τι γινόταν και τι συνεχίζει να γίνεται στα σύρματα! Από τη μια μεριά του σχοινιού οι γυναίκες -υπερδιπλάσιες των αντρών- και απ’ την άλλη οι άντρες. Το στενό στον Χριστό, απ’ τον καφενέ της Μαριγώς ως του Σακέλλη την αυλή, γεμίζει κόσμο, κάθε ηλικίας και φύλου. Παιδάκια 4-5 χρόνων, γριές και γέροι που ξεπερνούν τα ενενήντα, συγκεντρώνονται για να αναλάβει καθένας τον ρόλο του πρωταγωνιστή ή του κομπάρσου.

Όταν δίνεται το σύνθημα της έναρξης των «συρμάτων», οι φωνές φτάνουν ως τον ουρανό. Το σχοινί τεντώνει τόσο πολύ που κινδυνεύει να κοπεί. Είναι όμως εκτός από μακρύ (φτάνει ως τα πενήντα μέτρα) και πολύ χοντρό, και έτσι αποφεύγονται τα ατυχήματα από πιθανό σπάσιμο του σχοινιού.

- Ενικήσαμεεεεεεε, φωνάζουν οι γυναίκες.
- Ενικήσαμεεεεεεε, φωνάζουν οι άντρες.
- Καλοφαωμένη σας, λένε οι γυναίκες.
- Και του χρόνου να σας ξανατραβήξομε, απαντάνε οι άντρες.
- Εφάτε τη τσ’ εφέτι τη χυλόπιτα, υπενθυμίζουν οι γυναίκες.
- Ούτε με τις γαρνιές ‘εν ημπορείτε να νικήσετε, επιβεβαιώνουν άντρες, κι ας είστε και τριπλάσιες από μας.

Οι πιο καπάτσες θα βάλουν λίγο αλεύρι και νερό, θα το κάνουν δήθεν χυλόπιτα, κι ώστα να δεις είναι πασαλειμμένα τα πρόσωπα των αντρών. Οι κατσουκνίες (τσουκνίδες) που είχαν φέρει μεγάλες σε ηλικία γυναίκες για να παρενοχλούν τους άντρες, να μην μπορούν να τραβούν, εξετέλεσαν την αποστολή τους και έχουν εξαφανιστεί πλέον.

Οι πειραχτικές μαντινάδες δεν θ’ αργήσουν να κυκλοφορήσουν. Οι γυναίκες προλαβαίνουν πάντα αλλά δεν θα μείνουν αναπάντητες κι απ’ τους άντρες. Ούτε τα όργανα όμως αργούν να εμφανιστούν. Για πότε στήνεται το γλέντι και ο χορός είναι άξιον θαυμασμού. Την περίμενε η νεολαία αυτή την εξέλιξη και την επιδιώκει. Το καθιστό γλέντι κι ο κάτω χορός θα μονοπωλούν τις υπόλοιπες ώρες.

Το κοντράστο με τις μαντινάδες θα δίνει και θα παίρνει. Η κόντρα τώρα από τα σύρματα μεταφέρεται στο γλέντι, κι αυτό το κάνει πολύ ενδιαφέρον. Είναι μάλιστα και ένα από τα γλέντια που κυριαρχεί το ίδιο θέμα, που περιστρέφεται γύρω απ’ την εξέλιξη των συρμάτων και προπάντων στους πρωταγωνιστές των δυο αντιμαχόμενων ομάδων, των αντρών και των γυναικών, τούτα όλα όμως, χατίρι του γλεντιού.

Δείγματα από μαντινάδες του κοντράστου

Γυναίκες

Ακούσετε τι πάθασι οι άντρες οι Σποΐτες,
σύρματα λέει θέλασι να κάμουν οι κοπρίτες.
Θαρούσασι τα σύρματα πως ήτο μαντινά(δ)ες,
να κάουται να τραγουδού όξω τους καφενά(δ)ες.
Μικροί, μεγάλοι, γέροντες και μεσοκοπημένοι,
ήρταν να πολεμήσουσι οι κακομοιριασμένοι,
και ενισχύσεις φέρασι κάμποσα φανταράκια
μα θα θυμούται τη χρονιά τα δυο τω τα χεράκια.
Ως και το γέρο φέρασι κι εβάστα το μπαστούνι
και ο παπάς προσεύχετο στης Φούλας το καντούνι.

Άντρες

Εφάσι τη χυλόπιτα πάλι οι γυναικούλες,
κι ας ήρθασι στα σύρματα μικρές, μηάλες ούλες.
Κάπου καμιά εκατοστή ήτανε οι κυρίες
κι εφέτος πάλι τη λαμπρή ήμπαν σε φασαρίες.
Τις γραις επιστρατεύσασι και τα μωρά ακόμα,
μ’ οι άντρες τις εσύρασι να φάσιν ούλες χώμα.
Εβάλα και τα σκέλη μας στόχο με τα ραβδιά τω,
και δεν εξεχωρίζασι ας ήτο και παιδιά τω.

Δείγματα από μαντινάδες του γλεντιού

-Τα κάναμε τα σύρματα κι εφέτος στο χωριό μας,
και θα το συνεχίζομε χατήρι των παιδιών μας.
-Το καθένα μας έθιμο αξίζει χίλια γρόσια,
αμέ τα σύρματα θαρώ αξίζουν άλλα τόσα.
-Μία καλή παράδοση οι νέοι μας κραούσι,
για να τη βλέπουσι κι αλλού και να ‘χουσι να πούσι.
-Ο σύλλογός μας χωριανοί το έθιμο στηρίζει,
κι αναπολήσεις όμορφες απόψε μας θυμίζει.

Η αντιπαράθεση ξεχνιέται αμέσως με το ζέψιμο του πάνω χορού που δίνει τη δυνατότητα τώρα στους νέους να δείξουν την επιδεξιότητά τους στο χορό, όπως έδειχναν την παλικαριά τους στα «σύρματα». Δίνει όμως και τη δυνατότητα στα κορίτσια να βρεθούν κάποια στιγμή χορεύτρες εκείνων για τους οποίους ενδιαφέρονται. Να δεχθούν το διακριτικό σφίξιμο του χεριού τους και ας μεσολαβεί το άσπρο μαντηλάκι που κρατούν πάντα οι κοπέλες μαζί τους στον χορό.