Το έθιμο της Περικεφαλαίας

Το έθιμο της «περικεφαλαίας» αναβιώνει την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, στην ορεινή Αγιάσο, πρωτεύουσα του Λεσβιακού Καρναβαλιού.

Η πατινάδα στους δρόμους του χωριού θα ξεκινήσει με έναν «αγερμό» (μεγάλη παρέα) από «ιμτσούνις» (μουτσούνες) με επικεφαλής το «Μεγαλέξαντρο». Με τη συνοδεία παραδοσιακής μουσικής κομπανίας, τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια και τα «φαλλικά τριψίματα» (παραδοσιακά αποκριάτικα τραγούδια για τις ερωτικές πράξεις), θα περιδιαβεί τις γειτονιές του χωριού.

Ακολουθώντας τη διαδρομή που πέρναγε τέτοια μέρα στο παρελθόν η ανάλογη παρέα από τα παλιά «κουιτούκια» (πρόχειρα στέκια που στήνονταν για τις Αποκριές) θα δώσουν την ευκαιρία στους συμμετέχοντες που δεν κατάγονται από την Αγιάσο να γνωρίσουν άγνωστες γειτονιές του μοναδικής ομορφιάς παραδοσιακού οικισμού.

Σύμφωνα με το έθιμο, τις Κυριακάδες, τις Κυριακές της Κριγιατνής (της Απόκρεω) και της Τυρνής (της Τυροφάγου), τα απογεύματα, πραγματοποιούταν παρελάσεις ομάδων ανδρών μεταμφιεσμένων σε γυναίκες στις γειτονιές του χωριού. Σε κάθε «κουιτούκι» που ήταν πρόχειρα στέκια σε κεντρικά σημεία των γειτονιών που λειτουργούσαν για τις ανάγκες των Αποκριών, συγκεντρώνονταν και οι νέες γυναίκες της γειτονιάς, αλλά και άλλος κόσμος από άλλες γειτονιές.

Όλοι μαζί παρακολουθούσαν τραγούδια ή ό,τι άλλο παράσταιναν οι συμμετέχοντες στις παρέες των μεταμφιεσμένων ανδρών. Άκουγαν και παλιά παραδοσιακά τραγούδια, τη «Σούσα», τη «Λυγερή», την «Τριανταφυλλένια», την «Απαρνημένη», τη «Μάγισσα» και άλλα.

Ο καλλίφωνος της παρέας ήταν και ο «κορυφαίος» ή «αρχινιστής». Αυτός δηλαδή που άρχιζε, ξεκίναγε το τραγούδι, που το επαναλάμβανε η παρέα. Ήταν ντυμένος με την καλή του φορεσιά. Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες φορούσε «βράκα τσοχένια, χασεδένιο άσπρο πουκάμισο, ζουνάρι μπαρμπαρέζικο και φέσι τουνουζλήδικο». Σε κάθε γειτονιάς κουιτούκι τραγουδούσαν.

Κάποια στιγμή, εκεί στα τέλη του 20ου αιώνα με το έθιμο να λέει πως ο κορυφαίος του χορού ήταν βρακοφορεμένος, κάποιος πρωτοτύπησε. Προσέθεσε στη στολή την περικεφαλαία. Ο «αρχινιστής», ντυμένος με την άγνωστη στο νησί φουστανέλα και φορώντας περικεφαλαία, παράσταινε το «Μεγαλέξαντρο».

Ήταν η εποχή της δημιουργίας εθνικής ταυτότητας στα κομμάτια αυτά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κατέρρεε και όπως είχε πει στο ΑΠΕ - ΜΠΕ στην πρώτη μετά από πολλά χρόνια αναβίωση του εθίμου, ο πρόεδρος του Αναγνωστηρίου Κλεάνθης Κορομηλάς: «Σαν βλέπανε αυτό το παρδαλό τσούρμο να περνά, τους έπιανε δέος και θαυμασμός.

Τούτος ο μασκαρεμένος Μεγαλέξαντρος στάθηκε για τους σκλαβωμένους ραγιάδες ένα σύμβολο παλικαριάς, μια παρηγοριά. Οι Τούρκοι κάνανε χάζι τις ‘ιμτσούνις’ και παραξενεύονταν με τις αλλοπρόσαλλες μεταμφιέσεις, χωρίς να πονηρευτούν ποτές πως αυτός ο παλίκαρος σεργιάνιζε στα καλντερίμια το πάθος για τη λευτεριά του λαού, δίνοντας ελπίδες στους σκλάβους κι ανοίγοντας το ρήγμα με παραβολές».

Όλα αυτά στάθηκαν αφορμή να αγαπηθεί η «περικεφαλαία». Έσβησε και χάθηκε οριστικά μετά την απελευθέρωση της Λέσβου το 1912, γύρω στα 1925 με 1930. Απ' τους πρώτους «αρχινιστάδες» αναφέρονται οι Θόδωρος Κουκουβάλας, οι αδελφοί Κουτσκουδή, ο Μιχάλης Ευαγγελινός κι αργότερα ο Αριστοφάνης Μολυβιάτης, ο Φάνης Κάναρος, ο Γιάννης Σοφός και άλλοι. Στο μουσείο του Αναγνωστηρίου της Αγιάσου σώζονται και εκτίθενται τρεις από τις παλιές περικεφαλαίες ενώ, η σύγχρονη αποτελεί πιστό αντίγραφο της μιας από τις παλιές περικεφαλαίες.