Η Διάσκεψη της Γιάλτας

Τον Φεβρουάριο του 1945 κι ενώ η Ναζιστική Γερμανία κατέρρεε υπό το βάρος της αντεπίθεσης των Σοβιετικών από τα ανατολικά και των Αγγλοαμερικανών από τα δυτικά, ο Σοβιετικός ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν φιλοξένησε στη Γιάλτα της Κριμαίας τον Αμερικανό Πρόεδρο Φραγκλίνο Ρούσβελτ και τον Άγγλο πρωθυπουργό Γουίνστον Τσόρτσιλ, για να συζητήσουν τη διαμόρφωση του μεταπολεμικού κόσμου.

Ήταν η δεύτερη συνάντηση των «Τριών Μεγάλων», ύστερα από αυτή της Τεχεράνης (28 Νοεμβρίου – 1 Δεκεμβρίου 1943). Αρχικά επρόκειτο να γίνει κάπου στη Μεσόγειο, όπως είχε ζητήσει ο αμερικανός πρόεδρος, αλλά τελικά έγινε επί σοβιετικού εδάφους, από τις 4 έως 11 Φεβρουαρίου, λόγω της ανασφάλειας και της αεροφοβίας του Στάλιν. Ξεκίνησε με πλήρη μυστικότητα στο παλάτι «Λιβαντίγια» της Γιάλτας - θέρετρο των Τσάρων αλλά και της Σοβιετικής ηγεσίας - κάτω από την κωδική ονομασία «Αργοναύτης» κι έγινε γνωστή στον υπόλοιπο κόσμο μόλις στις 7 Φεβρουαρίου από μια ανακοίνωση του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών.

Οι συζητήσεις και οι αποφάσεις

Καθένας από τους «Τρεις Μεγάλους», προσήλθε με τη δική του ατζέντα στη Γιάλτα. Ο Ρούσβελτ ήθελε την υποστήριξη των Σοβιετικών στον Πόλεμο του Ειρηνικού και συγκεκριμένα στη σχεδιαζόμενη αμερικανική εισβολή στην Ιαπωνία, καθώς και τη συμμετοχή της Σοβιετικής Ένωσης στον σχεδιαζόμενο ΟΗΕ. Ο Τσόρτσιλ πίεζε για ελεύθερες εκλογές και δημοκρατικές κυβερνήσεις στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη, ενώ ο Στάλιν που ένιωθε ισχυρός από τη στρατιωτική δυναμική του Κόκκινου Στρατού, έθεσε ως θέμα εθνικής ασφαλείας τον έλεγχο αυτών των περιοχών.

Ως πρώτη προτεραιότητα τέθηκε από τους «Τρεις» η άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας, η αποστρατιωτικοποίηση και η αποναζιστικοποίησή της, καθώς και ο χωρισμός της σε τέσσερις ζώνες κατοχής, με την ένταξη και της Γαλλίας στο συμμαχικό στρατόπεδο. Για το θέμα των αποζημιώσεων που έπρεπε να καταβάλει η κατισχυμένη Γερμανία διαφώνησαν και παρέπεμψαν το θέμα σε επόμενη συνάντησή τους.

Έντονα απασχόλησε τους «Τρεις» το πολωνικό πρόβλημα. Παρά την αντίθετη γνώμη του Τσόρτσιλ, οι Ρούζβελτ και Στάλιν συμφώνησαν στον ακρωτηριασμό της Πολωνίας από τα ανατολικά, με αντίστοιχη επέκτασή της προς τα δυτικά, σε βάρος της Γερμανίας και την ένταξή της στη Σοβιετική σφαίρα επιρροής. Έγινε όμως δεκτή η αξίωση τοy Τσόρτσιλ να συμμετάσχουν στηn πολωνική κυβέρνηση, που ελεγχόταν από κομμουνιστές, και εκπρόσωποι των Πολωνών που είχαν καταφύγει στο Λονδίνο. Ο Στάλιν από την πλευρά του έδωσε την υπόσχεση για διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών τόσο στην Πολωνία όσο στις λοιπές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Ο Σοβιετικός ηγέτης δεσμεύτηκε να εισέλθει στο πλευρό των Συμμάχων στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας μέσα σε τρεις μήνες από την παράδοση της Γερμανίας, με αντάλλαγμα την επιστροφή εδαφών της χώρας του που είχαν καταλάβει οι Ιάπωνες. Οι «Τρεις» συμφώνησαν, επίσης, για τις θεμελιώδεις αρχές που θα διέπουν τον υπό ίδρυση ΟΗΕ.

Την ώρα που οι Ρούσβελτ και Τσόρτσιλ αξιολογούσαν ως θετικά τα αποτελέσματα των διαπραγματεύσεων και υπογράμμιζαν την εμπιστοσύνη τους στην αξιοπιστία της Σοβιετικής Ένωσης, δέχονταν σκληρή κριτική από τα νομοθετικά σώματα των πατρίδων τους (Κογκρέσο και Βουλή των Κοινοτήτων), για σημαντικές παραχωρήσεις προς τον Στάλιν. Για «ξεπούλημα» έκαναν λόγο κάποιοι επικριτές του Ρούσβελτ. Υπό αυτό το πρίσμα, πολλοί ιστορικοί βλέπουν τη Διάσκεψη της Γιάλτας ως προανάκρουσμα του Ψυχρού Πολέμου.

Το ελληνικό ενδιαφέρον

Η Ελλάδα εκείνη την περίοδο, μόλις είχε εξέλθει από την τραυματική εμπειρία των «Δεκεμβριανών» και στις 12 Φεβρουαρίου θα υπογραφόταν η «Συμφωνία της Βάρκιζας». Το ελληνικό θέμα δεν φαίνεται να απασχόλησε τους «Τρεις», καθώς είχε λυθεί με τη λεγόμενη «Συμφωνία των Ποσοστών», στη συνάντηση Τσόρτσιλ - Στάλιν στη Μόσχα (9 Οκτωβρίου 1944), όπου αποφασίστηκε η ένταξη της Ελλάδας στο Δυτικό στρατόπεδο.

Το ελληνικό ενδιαφέρον εντοπίζεται στον χώρο της διάσκεψης, το παλάτι «Λιβαντίγια», το οποίο αρχικά ήταν ιδιοκτησίας του θαλασσομάχου Λάμπρου Κατσώνη. Του είχε παραχωρηθεί από την τσαρίνα Μεγάλη Αικατερίνη για τις στρατιωτικές του υπηρεσίες προς τη Ρωσία και ο ίδιος το ονόμασε «Λιβαντίγια» σε ανάμνηση της γενέτειράς του Λιβαδειάς.