Μουνίχια

Γιορτή της αρχαίας Αθήνας προς τιμή της θεάς Αρτέμιδος.Τελούνταν στο ιερό της που βρισκόταν στο λόφο της Μουνιχίας στον Πειραιά (σημερινή Καστέλλα). Το είχε ιδρύσει ο βασιλιάς της Αττικής Μούνιχος, από τον οποίο πήραν το όνομά τους ο λόφος, το λιμάνι (Λιμήν Μουνιχίας, Τουρκολίμανο ή Μικρολίμανο στην σύγχρονη εποχή) και η γιορτή.

Ο θρύλος λέει ότι μία αρκούδα είχε εισβάλει στο ιερό της θεάς Αρτέμιδος, όπου και θανατώθηκε από τους Αθηναίους. Η θεά θύμωσε και άφησε την οργή της να ξεσπάσει πάνω στους ανθρώπους με τη μορφή λοιμού. Μόνο μία ανθρωποθυσία θα έσωζε την κατάσταση (η κόρη ενός Αθηναίου έπρεπε να θανατωθεί), σύμφωνα και με το Δελφικό μαντείο (κάτι ανάλογο πήγε να γίνει και στην Αυλίδα με την Ιφιγένεια). Ένας Αθηναίος, ονόματι Έμβαρος, προσφέρθηκε να θυσιάσει τη μικρή του κόρη, με αντάλλαγμα το ισόβιο αξίωμα του ιερέα της Αρτέμιδος γι’ αυτόν και την οικογένειά του. Ο Έμβαρος έφερε πράγματι την κόρη του στο ιερό, την έκρυψε μέσα στο ναό, έντυσε μια κατσίκα με τα ρούχα της και θυσίασε το ζώο αντί της κόρης του!

Η ιστορία απηχεί πιθανόν πρωτόγονες πρακτικές εξευμενισμού του θείου μέσω ανθρωποθυσίας, ένα ζήτημα που έχει γίνει εκτενές αντικείμενο συζήτησης. Η Άρτεμις φαινόταν να έχει μία ιδιαίτερη σχέση με το ζωικό κόσμο και μάλλον αποτελεί τη μετεξέλιξη της «ηότνιας Θηρών» (της κυρίας δηλαδή των ζώων), σημαντικής προϊστορικής θεότητας.

Ας αναφέρουμε και ορισμένα πράγματα για τον τρόπο εορτασμού των Μουνυχίων. Η προσφορά πλακούντων (γλυκίσματα και άλλες τροφές που χρησιμοποιούνταν κατά τις ιεροπραξίες) που λέγονταν «αμφιφώντες» (φωτισμένοι ολόγυρα), ήταν το κεντρικό γεγονός της γιορτής. Οι πλακούντες αυτοί είχαν αναμμένα κεράκια ολόγυρα, αναφορά πιθανόν στον κύκλο της σελήνης και μεταφέρονταν μέσω της πομπής για να αφιερωθούν τελικά στο ιερό της θεάς στον Πειραιά. Τέτοιες προσφορές ήταν τόσο δημόσιες, όσο και ιδιωτικές.

Σε κατοπινά χρόνια (ελληνιστική περίοδος), η όλη γιορτή πήρε έναν καθολικότερο χαρακτήρα. Έτσι, εκείνη την ημέρα, οι έφηβοι (νέοι που εξέτιαν τη στρατιωτική τους θητεία) έπαιρναν μέρος σε ιστιοπλοϊκούς αγώνες («άμιλλα νεών»), με κορυφαίο γεγονός τη διαδρομή από το λιμάνι του Πειραιά ως το λιμάνι της Μουνυχίας. Εδώ έχουμε την περίπτωση, όπου μία θρησκευτική εορτή αποτελεί την κατάλληλη αφορμή για να «στεγάσει» μία διοργάνωση στο πλαίσιο της πολεμικής εκπαίδευσης των νέων.

Από τον Πειραιά η εορτή των Μουνιχίων μεταφέρθηκε στη Σικυώνα και σε πόλεις της Ιωνίας.