Διδώ Σωτηρίου: Η Μικρασιάτισσα που αφηγήθηκε τα δεινά του ελληνισμού

Η Διδώ Σωτηρίου θεωρείται από τα σημαντικότερα ονόματα της μεταπολεμικής ελληνικής πεζογραφίας. Είναι γνωστή κυρίως για το πολυδιαβασμένο μυθιστόρημά της «Ματωμένα Χώματα» (1962), που αναφέρεται στη διαδρομή του ελληνισμού της Μικράς Ασίας μέχρι την εκρίζωσή του συνεπεία της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Το έργο της κινείται στο πλαίσιο του ρεαλισμού, με έντονη την παρουσία του αυτοβιογραφικού στοιχείου και της συναισθηματικής συμμετοχής της συγγραφέως στις περιπέτειες των ηρώων της, και αντλεί τη θεματολογία του από τη μικρασιατική καταστροφή, την περίοδο του εμφυλίου και τη μετά τον εμφύλιο περίοδο της ελληνικής ιστορίας.

Η Διδώ Σωτηρίου γεννήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 1909 στο Αϊδίνιο της Μικράς Ασίας από εύπορη οικογένεια. Ήταν κόρη του Ευάγγελου Παππά και της Μαριάνθης Παπαδοπούλου. Αδελφή της ήταν η Έλλη Παππά, η μετέπειτα δημοσιογράφος, συγγραφέας και σύζυγος του Νίκου Μπελογιάννη.

Από το 1914 ζούσε με την οικογένειά της στη Σμύρνη και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκε ως πρόσφυγας με την οικογένειά της αρχικά στον Πειραιά και ακολούθως στην Αθήνα, όπου συμπλήρωσε την εγκύκλια μόρφωσή της και σπούδασε γαλλική φιλολογία στο Γαλλικό Ινστιτούτο.

Δημοσιογραφική καριέρα

Ενταγμένη από νεαρή ηλικία στην Αριστερά, συνεργάστηκε με το περιοδικό «Νέοι Πρωτοπόροι» και στη συνέχεια με την προοδευτική φιλολογική εφημερίδα «Νέος Κόσμος» και το περιοδικό «Γυναίκα» που εξέδιδε ο Σπυρίδων Νικολόπουλος, μετέπειτα εκδότης της καθημερινής εφημερίδας «Έθνος». Η δημοσιογραφική της καριέρα συνεχίστηκε το 1937 ως ανταποκρίτρια των δυο αυτών εντύπων στο Παρίσι, όπου είχε μεταβεί προκειμένου να συμπληρώσει τις σπουδές της στη Σορβόνη.

Στη διάρκεια της Κατοχής εργάστηκε στον παράνομο αντιστασιακό Τύπο, συμπεριλαμβανομένου του «Ριζοσπάστη», του οποίου διετέλεσε αρχισυντάκτρια για ένα διάστημα (1946-1947) στη μεταπελευθερωτική νόμιμη έκδοσή του. Διαγράφηκε από το ΚΚΕ, επειδή συνοδεύοντας στη βόρεια Ελλάδα κλιμάκιο του ΟΗΕ για την εξέταση της πολιτικής κατάστασης στη χώρα, εξέφρασε απόψεις ασυμβίβαστες προς τις τότε θέσεις τής κομματικής ηγεσίας αναφορικά με το «Μακεδονικό». Μετά τον Εμφύλιο συνεργάστηκε με την «Αυγή», όργανο τότε της ΕΔΑ και το περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης».

Το συγγραφικό έργο της Διδώς Σωτηρίου

Το 1959 κυκλοφόρησε το πρώτο της μυθιστόρημα «Οι νεκροί περιμένουν», στο οποίο κυριαρχούν τα προσωπικά της βιώματα από την καταστροφή του Αϊδινίου. Το 1962 δημοσίευσε το θεωρούμενο αριστούργημά της, το μυθιστόρημα «Ματωμένα Χώματα».

Εκτός από τις πάμπολλες εκδόσεις τους στην Ελλάδα (πάνω από 100 από τις εκδόσεις «Κέδρος») και την Ευρώπη, τα «Ματωμένα Χώματα» εκδόθηκαν και στα Τουρκικά (1970), και συντάραξαν συνειδήσεις, παρά την αρχική απαγόρευση της κυκλοφορίας του βιβλίου. Αργότερα, το 1983, το βιβλίο, μαζί με το συνολικό έργο της Διδώς Σωτηρίου, τιμήθηκε με το Βραβείο Ιπεκτσί της Επιτροπής Ελληνοτουρκικής Φιλίας.

Τα επόμενα δύο μυθιστορήματα της «Η Εντολή (1976), έχει ως θεματικό πυρήνα τη δικαστική υπόθεση του Νίκου Μπελογιάννη, συγκατηγορούμενη του οποίου ήταν η αδελφή της Έλλη Παπά και το «Κατεδαφιζόμεθα» (1982), στο οποίο παρουσιάζει την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα των μεταπολεμικών χρόνων.

Άλλα έργα της ήταν το χρονικό «Ηλέκτρα» (1961), αφιερωμένο στην ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης και συναγωνίστριά της Ηλέκτρα Αποστόλου και το δοκίμιο «Η Μικρασιατική Καταστροφή και η στρατηγική του ιμπεριαλισμού στην Ανατολική Μεσόγειο» (1975).

Βραβεία και διακρίσεις

Για το συνολικό της έργο, η Διδώ Σωτηρίου τιμήθηκε με το Ειδικό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας (1989) και το Βραβείο της Τάξεως Γραμμάτων και Καλών Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών (1990). Το 1995 της απονεμήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωστή Στεφανόπουλο, το παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος.

Η Διδώ Σωτηρίου πέθανε στην Αθήνα στις 23 Σεπτεμβρίου 2004, σε ηλικία 95 ετών. Από το 1933 έως τον θάνατό του το 1985 ήταν παντρεμένη με τον καθηγητή μαθηματικών Πλάτωνα Σωτηρίου. Παιδιά δεν απέκτησε, άλλα μεγάλωσε ως παιδί της τον ανιψιό της, Νίκο Μπελογιάννη (1951-2020), γιο της αδερφής της Έλλης Παππά και του Νίκου Μπελογιάννη.

Το 2001 η Εταιρεία Συγγραφέων, της οποίας η Διδώ Σωτηρίου υπήρξε ιδρυτικό μέλος, θέσπισε προς τιμήν της το βραβείο «Διδώ Σωτηρίου», το οποίο απονέμεται «σε ξένο ή έλληνα συγγραφέα που με τη γραφή του αναδεικνύει την επικοινωνία των λαών και των πολιτισμών μέσα από την πολιτισμική διαφορετικότητα».