Το μελομακάρονο είναι το πιο παραδοσιακό γλυκό των Χριστουγέννων, μαζί με τον κουραμπιέ. Παρασκευάζεται από ζύμη με αλεύρι, λάδι, ζάχαρη και αρωματικές ουσίες. Αφού ψηθεί στο φούρνο εμβαπτίζεται σε σιρόπι μελιού και πασπαλίζεται με τριμμένη καρυδόψιχα.
Η ιστορικότητα του μελομακάρονου μπορεί να προκύψει αν επιχειρήσουμε να ετυμολογήσουμε τη λέξη «μελομακάρονο» (μέλι+μακαρόνι, πιθανόν λόγω του μακρόστενου σχήματος του γλυκίσματος). Έτσι μπορούμε να οδηγηθούμε από το δεύτερο συνθετικό «μακαρόνι» στη μεσαιωνική λέξη «μακαρωνία», που ήταν η ονομασία του νεκρώσιμου δείπνου με βάση τα ζυμαρικά, όπου μακάριζαν το νεκρό.
Η «μακαρωνία» με τη σειρά της προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «μακαρία», που δεν ήταν άλλη από την ψυχόπιτα, δηλαδή ένα κομμάτι άρτου στο σχήμα του σύγχρονου μελομακάρονου, το οποίο το προσέφεραν μετά την κηδεία. Όταν η «μακαρία» περιλούστηκε με σιρόπι μελιού μπορούμε να υποθέσουμε ότι προέκυψε η λέξη «μελομακάρονο» και η παραδοσιακή μορφή του γλυκίσματος.
Όπως και να ‘χει, το μελομακάρονο καθιερώθηκε ως γλύκισμα του Δωδεκαημέρου των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, κυρίως από τους Έλληνες της Μικρασίας με το ονομασία «φοινίκι».
Τα μελομακάρονα, είτε φτιαγμένα με τον παραδοσιακό τρόπο, είτε με σύγχρονες συνταγές, αποτελούν αγαπημένη γεύση και δεν λείπουν από κανένα εορταστικό τραπέζι.
Ζαχαροπλάστες και αρτοποιοί, με προεξάρχοντες τους Θεσσαλονικείς, έχουν βάλει τη φαντασία και το μεράκι τους για να λανσάρουν στην αγορά, τα τελευταία χρόνια, μελομακάρονα ντυμένα με λευκή και μαύρη σοκολάτα, μελομακάρονο σε κρουασάν, μελομακάρονο αλοιφή, μελομακάρονο παγωτό και μελομακάρονο με γιαούρτι παγωτό.