Παγκόσμια Ημέρα Ελευθεροτυπίας

Η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθεροτυπίας καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της Παγκόσμιας Ένωσης Εφημερίδων (ΠΕΕ) και από το 1993 γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 3 Μαΐου, σε ανάμνηση της Διακήρυξης του Βίντχουκ, μία έκκληση ελευθεροτυπίας που υπέγραψαν αφρικανοί δημοσιογράφοι το 1991 για ελεύθερα, ανεξάρτητα και πλουραλιστικά Μ.Μ.Ε.

Η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθεροτυπίας μάς υπενθυμίζει τη σπουδαιότητα της προστασίας του θεμελιωδών δικαιωμάτων της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας του Τύπου, όπως κατοχυρώνονται από το άρθρο 19 της Παγκόσμιας Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ, αλλά και από το Σύνταγμά μας. Χωρίς αυτά τα δύο θεμελιώδη δικαιώματα, η Δημοκρατία είναι κενή περιεχομένου.

Ο Δείκτης της Ελευθερίας του Τύπου για το 2025

Σε μια εποχή που η ελευθερία του Τύπου βαίνει ανησυχητικά μειούμενη σε πολλά μέρη του κόσμου, η οικονομική πίεση είναι ένας σημαντικός-αλλά συχνά υποτιμημένος- παράγοντας αποδυναμώνει τα μέσα ενημέρωσης,τονίζει η μ.κ.ο «Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα» (ΔΧΣ, «Reporters Sans Frontières»), στην ετήσια έκθεση της για την ελευθεροτυπία το 2025. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη συγκέντρωση της ιδιοκτησίας, στην πίεση από τους διαφημιστές και τους χρηματοδότες και τις κρατικές ενισχύσεις που περιορίζονται, απουσιάζουν ή κατανέμονται με αδιαφανή τρόπο. Τα στοιχεία που μετρά ο οικονομικός δείκτης του Παγκόσμιου Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου των ΔΧΣ , δείχνουν σαφώς ότι τα σημερινά ειδησεογραφικά μέσα ενημέρωσης βρίσκονται σε μια παγίδα μεταξύ της διατήρησης της δημοσιογραφικής τους ανεξαρτησίας και της διασφάλισης της οικονομικής τους επιβίωσης.

Η Νορβηγία παραμένει στην κορυφή της κατάταξης του Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου (92,31/100) και στην τελευταία θέση,180ή, η Ερυθραία (11,12/100). Η Ελλάδα από την 88η θέση το 2024 έπεσε στην 89η το 2025 (55,7/100). Για την χώρα μας, η έκθεση των ΔΧΣ αναφέρει ότι η ελευθερία του Τύπου βρίσκεται σε συστημική κρίση από το 2021. Το σκάνδαλο των υποκλοπών δημοσιογράφων από την ΕΥΠ δεν έχει ακόμη διαλευκανθεί, όπως και η υπόθεση της δολοφονίας του βετεράνου αστυνομικού ρεπόρτερ Γιώργου Καραϊβάζ το 2021. Οι αγωγές SLAPP είναι συχνές [Ο όρος SLAPP αναφέρεται σε αβάσιμες μηνύσεις (ή αγωγές) που κατατίθενται από κάποιο ισχυρό πρόσωπο ή οργανισμό (για παράδειγμα μια επιχείρηση ή ένα υψηλά ιστάμενο δημόσιο πρόσωπο) ενάντια σε μη κυβερνητικά πρόσωπα, οργανισμούς και δημοσιογράφους, που εκφράζουν κριτική σχετικά με ζήτημα δημοσίου ενδιαφέροντος].

Η έκθεση των ΔΧΣ για την Ελλάδα το 2025

Το τοπίο των ΜΜΕ

Η εμπιστοσύνη του πληθυσμού προς τα ΜΜΕ είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη για πολλά χρόνια. Μερικές μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες,όπως η Alter Ego Media, συνυπάρχουν με εκατοντάδες ειδησεογραφικούς ιστότοπους, γεγονός που συντελεί σε μεγάλη κατακερματισμό του τοπίου των ΜΜΕ. Ομοίως, λίγοι επιχειρηματίες ελέγχουν τη συντριπτική πλειοψηφία των μέσων ενημέρωσης, ενώ παράλληλα εμπλέκονται σε άλλους τομείς επιχειρηματικής δραστηριότητας με αυστηρές ρυθμίσεις. Κάποιοι από αυτούς έχουν στενές σχέσεις με την πολιτική ελίτ της χώρας. Ως αποτέλεσμα, ο Τύπος είναι πολύ πολωμένος.

Πολιτικό πλαίσιο

Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος είναι υπεύθυνος για την εποπτεία των δημόσιων ΜΜΕ, κάτι που θέτει σε κίνδυνο την δημοσιογραφική τους ανεξαρτησία. Ο ρυθμιστικός φορέας για τις τηλεπικοινωνίες, το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ), ο οποίος κατηγορείται για αργοπορία και αναποτελεσματικότητα, δεν έχει αναμορφωθεί σημαντικά ούτε από την τρέχουσα ούτε από την προηγούμενη κυβέρνηση. Η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ), που υπάγεται στον πρωθυπουργό, ενεπλάκη στην παρακολούθηση δημοσιογράφων, πολλοί από τους οποίους έγιναν στόχοι του κακόβουλου λογισμικού Predator.

Νομικό πλαίσιο

Παρά τις συνταγματικές εγγυήσεις, η ελευθερία του Τύπου έχει αμφισβητηθεί σε νομοθετικό επίπεδο. Νόμοι που πέρασαν από το Κοινοβούλιο σε απάντηση στο σκάνδαλο παρακολουθήσεων Predatorgate, αποσκοπούν στην καλύτερη προστασία των πολιτών από αυθαίρετες παρακολουθήσεις, αλλά υπολείπονται των ευρωπαϊκών προτύπων, ενώ το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε την ΕΥΠ αθώα για την εμπλοκή της στο σκάνδαλο. Ένας νόμος για τα ΜΜΕ οδήγησε στη δημιουργία μιας αμφιλεγόμενης επιτροπής δεοντολογίας και δημοσιογράφος καταδικάστηκε με τις διατάξεις του ποινικό κώδικα για διάδοση ψευδών ειδήσεων χωρίς συγκεκριμένα αποδεικτικά στοιχεία. Μια τροπολογία που πέρασε το 2023 αυξάνει τον κίνδυνο φυλάκισης δημοσιογράφων για συκοφαντία.

Οικονομικό πλαίσιο

Η χρηματοπιστωτική κρίση της τελευταίας δεκαετίας, σε συνδυασμό με τη μείωση της αναγνωσιμότητας και των διαφημιστικών προϋπολογισμών, έχει θέσει υπό αμφισβήτηση τη μακροχρόνια επιβίωση πολλών μέσων ενημέρωσης. Η επίδραση της νέας νομοθεσίας που αποσκοπεί στην αύξηση της διαφάνειας στην ιδιοκτησία και χρηματοδότηση των ΜΜΕ μένει να φανεί.

Κοινωνικοπολιτιστικό πλαίσιο

Οι εγκαταστάσεις ορισμένων ΜΜΕ δέχονται τακτικά επιθέσεις από ακτιβιστές της άκρας αριστεράς και της άκρας δεξιάς που τα θεωρούν ιδεολογικούς εχθρούς. Επιπλέον, οι γυναίκες δημοσιογράφοι συχνά αντιμετωπίζουν σεξισμό στους χώρους εργασίας.

Ασφάλεια

Η αστυνομία καταφεύγει συχνά σε βία και αυθαίρετες απαγορεύσεις για να παρεμποδίσει την δημοσιογραφική κάλυψη διαδηλώσεων και της προσφυγικής κρίσης στα νησιά του Αιγαίου. Δημοσιογράφοι έχουν πέσει θύματα σωματικών επιθέσεων κατά τη διάρκεια αθλητικών εκδηλώσεων και μπροστά από τα σπίτια τους. Η δολοφονία του βετεράνου δημοσιογράφου εγκλημάτων Γιώργου Καραϊβάζ, ο οποίος εκτελέστηκε εν ψυχρώ μπροστά από το σπίτι του στην Αθήνα το 2021, παραμένει ανεξιχνίαστη, με τους δύο υπόπτους να αθωώνονται το 2024. Το περιορισμένο πεδίο εφαρμογής μιας ομάδας εργασίας για την προστασία των δημοσιογράφων την εμποδίζει να αντιμετωπίσει τη συστημική κρίση της ελληνικής δημοσιογραφίας.