Παγκόσμια Ημέρα κατά της Θανατικής Ποινής

Η 10η Οκτωβρίου έχει οριστεί ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της Θανατικής Ποινής με πρωτοβουλία του Παγκόσμιου Συνασπισμού για την Κατάργηση της Θανατικής Ποινής (World Coalition against the Death Penalty), που συνενώνει τουλάχιστον 150 μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), δικηγορικούς συλλόγους, τοπικές αρχές και συνδικάτα.

Στατιστικά Στοιχεία

• 112 χώρες του κόσμου έχουν καταργήσει την θανατική ποινή, 8 μερικώς, 28 στην πράξη, ενώ σε 56 διατηρείται.
• Οι 10 πρώτες χώρες σε αριθμό εκτελέσεων θανατοποινιτών το 2018 είναι: Κίνα, Ιράν, Σαουδική Αραβία, Βιετνάμ, Ιράκ, Αίγυπτος, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Πακιστάν και Σινγκαπούρη.
• Στη χώρα μας κανένας άνθρωπος δεν έχει υποβληθεί στην «εσχάτη των ποινών» από το 1973, ενώ από το 1993 η θανατική ποινή έχει καταργηθεί και δια νόμου, εκτός από τα στρατιωτικά εγκλήματα σε περίοδο πολέμου.
• Στις ΗΠΑ, 29 από τις 50 πολιτείες υποστηρίζουν τη θανατική ποινή. 25 άνθρωποι εκτελέστηκαν στις ΗΠΑ το 2018, ανεβάζοντας τον αριθμό σε 1499 από το 1976, οπότε επανήλθε η θανατική ποινή με απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Ο αριθμός των μελλοθανάτων στις ΗΠΑ ξεπερνά τις 2500.
• Στις ΗΠΑ εκτελέστηκαν 22 ανήλικοι μεταξύ 1976 - 2005, οι περισσότεροι από οποιαδήποτε χώρα του κόσμου. Σημειώνεται ότι η εκτέλεση ανηλίκων απαγορεύεται από τις διεθνείς συνθήκες.

Η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας για την θανατική ποινή σε όλο τον κόσμο το 2024

Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της οργάνωσης για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σχετικά με την εφαρμογή της θανατικής ποινής παγκοσμίως, το 2023 εκτελέστηκαν τουλάχιστον 1.153 άνθρωποι, αριθμός κατά 31% υψηλότερος συγκριτικά με το 2022. Πρόκειται για τον υψηλότερο αριθμό εκτελέσεων «που έχει καταγράψει η Διεθνής Αμνηστία εδώ και περίπου μία δεκαετία», αναφέρει η οργάνωση. Μόνο το 2015 επιβλήθηκε περισσότερες φορές η θανατική ποινή, όταν και εκτελέστηκαν 1.634 άνθρωποι.

Από τις 16 χώρες που επέβαλαν θανατικές ποινές ευθύνονται μονάχα λίγες για την ακραία αύξηση των εκτελέσεων: στο Ιράν έλαβαν χώρα περίπου τα 3/4 των εκτελέσεων (τουλάχιστον 853), στη Σαουδική Αραβία το 15% (172). Οι εκτελέσεις αυξήθηκαν επίσης στη Σομαλία (τουλάχιστον 38) και στις ΗΠΑ (24). Σε παγκόσμιο επίπεδο υπήρξαν συνολικά κατά 20% περισσότερες νέες καταδίκες σε θανατική ποινή (2.428 σε 52 χώρες).

Η Διεθνής Αμνηστία υποθέτει πως οι περισσότεροι άνθρωποι που οδηγούνται σε εκτέλεση βρίσκονται στην Κίνα. Καθώς δεν δημοσιοποιούνται τα σχετικά αρχεία του κινεζικού κράτους, η έκθεση της οργάνωσης δεν περιέχει κανένα στοιχείο για τους εκτελεσθέντες. Παρόμοια είναι η κατάσταση και στη Βόρεια Κορέα και το Βιετνάμ, κράτη για τα οποία υπάρχουν επίσης υποψίες πως προβαίνουν πολύ συχνά σε εκτελέσεις.

«Η δραματική αύξηση των εκτελέσεων παγκοσμίως είναι σοκαριστική. Και τα στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας αποτελούν απλώς την κορυφή του παγόβουνου», εκτιμά η Ρενάτα Αλτ, πολιτικός του FDP και πρόεδρος της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ανθρωπιστικής Βοήθειας της Μπούντεσταγκ.

Η Διεθνή Αμνηστία διαπιστώνει ως επιτυχία το γεγονός ότι τα κράτη στα οποία πραγματοποιούνται εκτελέσεις έχουν μειωθεί, από 20 το 2022 σε 16 το 2023. Στη Λευκορωσία, την Ιαπωνία, τη Μυανμάρ και το Νότιο Σουδάν δεν καταγράφηκαν εκτελέσεις. Μέχρι σήμερα 144 χώρες έχουν αποφασίσει να καταργήσουν τη θανατική ποινή.

Αυτό όμως δεν ισοσταθμίζει την αύξηση του αριθμού των εκτελέσεων, καθώς σε άλλα κράτη «δεν υπάρχουν μία ή δύο αλλά διψήφιοι και τριψήφιοι αριθμοί εκτελέσεων», όπως παρατηρεί ο Μαξ Μάισαουερ, ειδικός στο ζήτημα της θανατικής ποινής στη Διεθνή Αμνηστία στη Γερμανία. Ο ίδιος επισημαίνει ακόμη στην DW πως λαμβάνουν χώρα και εκτελέσεις που «σε ορισμένες λίγες χώρες προσλαμβάνουν αιμοχαρείς διαστάσεις».

Ένας ακόμη λόγος για την αύξηση των εκτελέσεων είναι και η λήξη της πανδημίας του κορωνοϊού. «Κατά τη διάρκεια της πανδημίας οι αριθμοί των εκτελέσεων είχαν μειωθεί παγκοσμίως λόγω των υγειονομικών μέτρων στις φυλακές», εξηγεί ο Μάισαουερ. «Ακόμη, υπήρχαν λιγότεροι πόροι για τις εκτελέσεις, οι οποίες δεν αποτελούσαν και προτεραιότητα των αρχών».

Η θανατική ποινή ως μέσο καταπίεσης

Οι χώρες που προβαίνουν σε εκτελέσεις χρησιμοποιούν τη θανατική ποινή και ως πολιτικό εργαλείο. «Οι δημόσιες εκτελέσεις αποτελούν ανέκαθεν και ένα μέσο πολιτικής καταστολής και εκφοβισμού της κοινωνίας», δηλώνει ο Μάισαουερ. Αυτό ισχύει ιδίως στην περίπτωση του Ιράν, όπου οι αρχές αξιοποιούν τη θανατική ποινή ως μέσο τρομοκρατίας του λαού και εδραίωσης της εξουσίας τους, όπως διαπιστώνεται και στην έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας.

Η Ρενάτα Αλτ ζητά από την ΕΕ να ασκήσει μεγαλύτερη πίεση προς το ιρανικό καθεστώς. Ωστόσο «τα κράτη-μέλη της ΕΕ δεν συμφωνούν πάντοτε, ειδάλλως η ΕΕ θα είχε κατατάξει τους Φρουρούς της Επανάστασης του Ιράν στη λίστα με τις τρομοκρατικές οργανώσεις προ πολλού», αναφέρει η πολιτικός στην DW.

Στην άλλη πλευρά του Περσικού Κόλπου, στη Σαουδική Αραβία, τη χώρα με τις τρίτες περισσότερες εκτελέσεις στον κόσμο, η κατάσταση φαίνεται εκ πρώτης όψεως κάπως βελτιωμένη: οι θανατικές ποινές παρουσίασαν μία μικρή μείωση κατά 12%. Όπως επισημαίνει όμως η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, οι αρχές της χώρας προβαίνουν σε βασανιστήρια, προκειμένου να εξωθήσουν τα θύματα σε «ομολογία», ενώ οι θανατικές ποινές επιβάλλονται κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου και δίχως να έχει προηγηθεί δίκαιη δίκη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εκτέλεση του Μοχαμάντ αλ-Γκάμντι, ενός δασκάλου που καταδικάστηκε σε θάνατο, επειδή επέκρινε την κυβέρνηση στα social media. Ταυτοχρόνως η Σαουδική Αραβία είναι η μοναδική χώρα που εκτελεί ανθρώπους αποκεφαλίζοντάς του με σπαθί. Επιπλέον, τόσο στο Ιράν όσο και στη Σαουδική Αραβία επαπειλείται ποινή θανάτου και για ορισμένα πολύ αόριστα εγκλήματα, όπως είναι για παράδειγμα η «εχθρική συμπεριφορά προς τον Θεό».

Προβληματικά ήταν δε τα στοιχεία και από τη Σιγκαπούρη, όπου η ακραία επιβολή θανατικών ποινών θεωρήθηκε από την κυβέρνηση ως κατάλληλη αντιμετώπιση απέναντι στο εμπόριο ναρκωτικών.

Ανησυχία λόγω ΗΠΑ και υποσαχάριας Αφρικής

Αιτία ανησυχίας αποτελούν την ίδια στιγμή και οι ΗΠΑ, όπου οι εκτελέσεις αυξήθηκαν από 18 σε 24. Στις πολιτείες του Άινταχο και του Τενεσί έχουν συνταχθεί νομοσχέδια που επιτρέπουν τις θανατώσεις καταδικασθέντων σε εκτελεστικό απόσπασμα, ενώ η Μοντάνα εξετάζει την επέκταση της λίστας με τις ουσίες που χρησιμοποιούνται για τις εκτελέσεις με τη χρήση ένεσης.

«Τον Ιανουάριο ο Κένεθ Σμιθ εκτελέστηκε στην Αλαμπάμα με την αδοκίμαστη μέθοδο της ασφυξίας διά της εισπνοής αζώτου, 14 μήνες αφ’ ότου επέζησε από αποτυχημένη απόπειρα εκτέλεσης της θανατικής του ποινής», αναφέρει η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας.

Πέμπτη στις θανατικές ποινές κατατάσσεται η Σομαλία, όπου καταγράφηκε μία «δραματική αύξηση των εκτελέσεων» – από 6 το 2022 σε 38 το 2023. Αύξηση κατά 66% παρουσίασαν και οι καταγεγραμμένες θανατικές ποινές στην περιοχή της υποσαχάριας Αφρικής, όπου εκτελέστηκαν 494 άνθρωποι.

Η διπλωματία στη μάχη κατά της θανατικής ποινής

Κυρίως στα πλαίσια διμερών συνομιλιών, με επίσημες διακοινώσεις διαμαρτυρίας και θέτοντας ως ζήτημα τη θανατική ποινή κατά τη διάρκεια επίσημων επισκέψεων και διεθνών συνόδων, η Γερμανία προσπαθεί να ασκήσει πίεση προς τις χώρες που εξακολουθούν να εφαρμόζουν τη θανατική ποινή. Κατά τη Διεθνή Αμνηστία ωστόσο αυτό δεν αρκεί. «Θα θέλαμε η ομοσπονδιακή κυβέρνηση να ρίξει ακόμη μεγαλύτερο βάρος στη μάχη ενάντια στη θανατική ποινή, όπως και να λάβει σαφή διπλωματικά μέτρα απέναντι στις χώρες που δίνουν το κακό παράδειγμα», δηλώνει ο Μάισαουερ.

Ο ειδικός σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων συμφωνεί απολύτως με τον Αλμπέρ Καμύ. «Κάποιοι προσπαθούν να προσδώσουν στη θανατική ποινή έναν χαρακτήρα δικαιοσύνης. Στην πραγματικότητα όμως πρόκειται απλώς για την ικανοποίηση των πιο άγριων ενστίκτων στην κοινωνία. Και αυτό δεν έχει να κάνει καθόλου με τη δικαιοσύνη. Είναι και θα παραμείνει απλώς εκδίκηση».