Αλεξέι Ναβάλνι: Ο επικριτής του Πούτιν που πέθανε «αιφνιδίως» στη φυλακή

Ο Αλεξέι Ναβάλνι υπήρξε ο υπ’ αριθμόν 1 πολιτικός αντίπαλος του Βλαντίμιρ Πούτιν μετά το 2010. Κυνηγήθηκε ανηλεώς από το αυταρχικό καθεστώς του ρώσου προέδρου, καταδικάστηκε σε κάθειρξη 19 ετών με μία κατασκευασμένη κατηγορία και εξέτιε την ποινή σε σωφρονιστική αποικία στη Σιβηρία, όταν βρήκε τον θάνατο υπό αδιευκρίνιστες ακόμη συνθήκες σε ηλικία 48 ετών.

Ο Αλεξέι Ανατόλοβιτς Ναβάλνι γεννήθηκε στις 4 Ιουνίου 1976 στο Μπούτιν, ένα μικρό χωριό στα περίχωρα της Μόσχας. Ο πατέρας του ήταν στρατιωτικός και η μητέρα του οικονομολόγος. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Ρωσίας στη Μόσχα, οικονομικά στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας και άρχισε να εργάζεται ως δικηγόρος.

Από το 2007 ξεκίνησε την επιχειρηματική του δραστηριότητα, αγοράζοντας μετοχές σε επιχειρήσεις που δεν ανήκαν 100% στο κράτος για να έχει πρόσβαση στα οικονομικά τους στοιχεία και να απαιτεί διαφάνεια.

Την ίδια χρονιά εκδιώχτηκε από το φιλελεύθερο αντιπολιτευόμενο κόμμα «Γιαμπλόκο», όταν ήλθε σε σύγκρουση με τον πρόεδρο του Γκριγκόρι Γιαβλίνσκι. Οι αντίπαλοί του τον κατηγόρησαν για «εθνικιστικές δραστηριότητες», στην οποία συμπεριλαμβανόταν και η συμμετοχή του σε μια διαδήλωση της άκρας δεξιάς.

Η μάχη κατά της διαφθοράς και η σύγκρουση με τον Πούτιν

Από το 2010 άρχισε να παρακολουθεί και να ελέγχει τη διαφθορά του καθεστώτος Πούτιν μέσα από την ιστοσελίδα του RosPil. Στα τέλη του 2011 τέθηκε επικεφαλής του κινήματος που αμφισβητούσε το αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών του Δεκεμβρίου, τις οποίες είχε κερδίσει το κόμμα του Πούτιν «Ενωμένη Ρωσία».

Για πρώτη φορά μετά την άνοδο του Πούτιν στην εξουσία το 2000, οι συγκεντρώσεις αυτές είχαν τόσο μεγάλη απήχηση που ανησυχούν τις αρχές. Του επιβάλλονται οι πρώτες ποινές φυλάκισης, αλλά δεν το πτοούν. Αντιδρώντας, δημιουργεί το Ίδρυμα Καταπολέμησης της Διαφθοράς (FBK).

Στις 17 Ιουλίου 2013 ανακοίνωσε την υποψηφιότητά του για τη δημαρχία της Μόσχας, αλλά την επομένη καταδικάστηκε σε φυλάκιση πέντε ετών για υπεξαίρεση χρημάτων της Kirovles, μιας εταιρίας υλοτομίας στην περιοχή Κίροφ. Καταγγέλλοντας τη δίωξή του ως πολιτική, πέτυχε να ανασταλεί η εκτέλεση της ποινής του μέχρι την κατ’ έφεση δίκη.

Πραγματοποιώντας μία εκστρατεία δυτικού τύπου, χωρίς όμως να έχει πρόσβαση στην τηλεόραση, συγκέντρωσε το 27,2% των ψήφων, έναντι 51,3% του εκλεκτού του Πούτιν, Σεργκέι Σομπιάτιν, που επενεξελέγη δήμαρχος Μόσχας.

Δύο χρόνια αργότερα, το κόμμα που είχε ιδρύσει ο Ναβάλνι με την ονομασία «Κόμμα της Προόδου» τέθηκε εκτός νόμου. Σε έρευνα που ανάρτησε στο YouTube, κατηγόρησε τον τότε πρωθυπουργό Ντμίτρι Μεντβέντεφ ότι είναι επικεφαλής μιας αυτοκρατορίας ακινήτων που χρηματοδοτείται από ολιγάρχες. Το 2018 εκδήλωσε την πρόθεση να θέσει υποψηφιότητα για την προεδρία της Ρωσίας, αλλά η εκλογική επιτροπή την απέρριψε λόγω της καταδίκης του στην υπόθεση Kirovles.

Η απόπειρα δολοφονίας, η σύλληψη και η καταδίκη του

Στις 20 Αυγούστου 2020, έφθασε ένα βήμα πριν από τον θάνατο. Νοσηλευόμενος σε σοβαρή κατάσταση σε νοσοκομείο της Σιβηρίας, μεταφέρθηκε σε κώμα στο Βερολίνο, ύστερα από αίτημα των δικών του ανθρώπων.

Στις 2 Σεπτεμβρίου, οι γιατροί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είχε δηλητηριαστεί με τον νευροτοξικό παράγοντα Νόβιτσοκ. Επιστρέφοντας στη Ρωσία μετά την ανάρρωσή του, συνελήφθη μόλις προσγειώνεται στη Μόσχα στις 17 Ιανουαρίου 2021. Δεκάδες χιλιάδες υποστηρικτές του διαδήλωσαν για την απελευθέρωσή του.

Εκείνη την περίοδο, το περιβάλλον του έκανε μία σημαντική αποκάλυψη για το παλάτι που χτίζει ο Πούτιν στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Η έρευνα συγκέντρωσε δεκάδες εκατομμύρια θεάσεις στο YouTube. Ο πρόεδρος Πούτιν το αρνήθηκε.

Στις 2 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους, καταδικάστηκε σε φυλάκιση 3,5 ετών, επειδή είχε παραβιάσει την αναστολή μιας προγενέστερης ποινής με την παραμονή του στο Βερολίνο. Άρχισε να εκτίει την ποινή του σε σωφρονιστική αποικία, 100 χλμ. ανατολικά της Μόσχας. Στις διαδηλώσεις υποστήριξή του, οι αρχές συνέλαβαν 10.000 ανθρώπους, ενώ έβαλαν λουκέτο στην οργάνωσή του κατά της διαφθοράς FBK, την οποία κατηγόρησαν για «εξτρεμισμό».

Στήριξη από το Ευρωκοινοβούλιο και η απάντηση της Μόσχας

Στις 20 Οκτωβρίου 2021, ο Αλεξέι Ναβάλνι τιμήθηκε από το Ευρωκοινοβούλιο με Βραβείο Ζαχάροφ για την Ελευθερία της Σκέψης. «Αγωνίστηκε χωρίς ανάπαυλα εναντίον της διαφθοράς του καθεστώτος του Βλαντίμιρ Πούτιν. Αυτό του στοίχισε την ελευθερία του και σχεδόν τη ζωή του. Το σημερινό βραβείο αναγνωρίζει την τεράστια γενναιότητά του και επαναλαμβάνουμε την έκκλησή μας για την άμεση απελευθέρωσή του», ανέφερε σε «τιτίβισμά» του (tweet) το Ευρωκοινοβούλιο.

Σε απάντηση, οι ρωσικές αρχές τον ενέταξαν στον κατάλογο με τους «τρομοκράτες και εξτρεμιστές».

Έχοντας κριθεί εκ νέου ένοχος για «απάτη» και «ασέβεια προς το δικαστήριο», καταδικάστηκε στις 22 Μαρτίου 2022 σε κάθειρξη εννέα ετών και μεταφέρθηκε σε φυλακή σε απόσταση 250 χλμ. ανατολικά της Μόσχας, από την οποία κατήγγειλε την εισβολή στην Ουκρανία.

Δικαίωση από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και νέες καταδίκες από τη ρωσική δικαιοσύνη

Στις 6 Φεβρουαρίου 2023, ο Αλεξέι Ναβάλνι πέτυχε την καταδίκη της Ρωσίας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) για «την απουσία αποτελεσματικής έρευνας» σχετικά με τη δηλητηρίασή του το 2020. Οι δικαστές καταδίκασαν τη Μόσχα να του καταβάλει 40.000 ευρώ «για ηθική βλάβη».

Οι περιπέτειές του με τη ρωσική δικαιοσύνη δεν είχαν τελειωμό. Στις 4 Αυγούστου 2023 καταδικάστηκε σε κάθειρξη 19 ετών για «εξτρεμισμό». Στις 25 Δεκεμβρίου η εκπρόσωπός του ανακοίνωσε ότι μεταφέρθηκε σε σωφρονιστική αποικία στην Αρκτική. Ο ίδιος διαβεβαιώνει την επόμενη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι είναι καλά.

Την 1η Φεβρουαρίου 2024 κάλεσε τους υποστηρικτές του να οργανώσουν διαδηλώσεις διαμαρτυρίας σε όλη τη Ρωσία, ενόψει των προεδρικών εκλογών που θα διεξαχθούν στις 15-17 Μαρτίου και που αναμένεται να επιτρέψουν στον Βλαντίμιρ Πούτιν να παραμείνει στην εξουσία τουλάχιστον έως το 2030.

Αιφνίδιος θάνατος και αντιδράσεις

Ο Αλεξέι Ναβάλνι πέθανε στις 16 Φεβρουαρίου 2024 στη φυλακή, όπου εκρατείτο υπό αντίξοες συνθήκες. Όπως ανακοίνωσαν οι σωφρονιστικές αρχές της Ρωσίας, ο Ναβάλνι ένιωσε αδιαθεσία, ύστερα από περίπατο και ότι βρίσκονταν υπό διερεύνηση οι συνθήκες του θανάτου του. Την επομένη ανακοίνωσαν ότι ο θάνατός του οφείλεται στο «σύνδρομο του αιφνιδίου θανάτου» (SADS).

Αμέσως μόλις έγινε γνωστός ο θάνατός του ξεσηκώθηκε ένα κύμα καταδίκης του Βλαντίμιρ Πούτιν κυρίως στη Δύση, τον οποίο θεωρούν υπεύθυνο για τον θάνατο του Αλεξέι Ναβάλνι. Από ελληνικής πλευρά μηνύματα καταδίκης εξέδωσαν η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Στέφανος Κασσελάκης, ο Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Νίκος Ανδρουλάκης και η Νέα Αριστερά.

O Αλεξέι Ναβάλνι ήταν πατέρας δύο παιδιών από τον γάμο του με την οικονομολόγο Γιούλια Αμπροσίμοβα, η οποία θα συνεχίσει την πολιτική του δράση.