Τζελαλαντίν Ρουμί: Ο μυστικιστής ποιητής της Ανατολής

O Τζελαλαντίν, γνωστός με το προσωνύμιο Ρουμί και αποκαλούμενος Μεβλανά («Ο δάσκαλός μας») από τους μαθητές του, είναι ο μεγαλύτερος περσόφωνος Σουφιστής μυστικιστής και ποιητής. Το εκτενές λυρικοδιδακτικό ποίημά του με τίτλο «Μασναβίγιε Μαναβί» («Πνευματικά Δίστιχα») άσκησε ευρύτατη επίδραση στην ισλαμική μυστικιστική σκέψη και ποίηση. Μετά τον θάνατό του, οι μαθητές του οργάνωσαν την αδελφότητα των Μεβλεβήδων, γνωστή στη Δύση ως «Οι Στροβιλιζόμενοι Δερβίσηδες».

Η χρήση περσικών και αραβικών στην ποίησή του Ρουμί, εκτός από μερικά τουρκικά και λίγα ελληνικά, άσκησε μεγάλη επίδραση, τόσο στην τουρκική, όσο και την περσική (ιρανική) λογοτεχνία. Μεγάλη είναι και η επιρροή των έργων του στην ινδική υποήπειρο. Μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα, η φήμη του είχε επεκταθεί και στον χριστιανικό κόσμο με την ποίησή του να κυκλοφορεί ευρέως στη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Από το Αφγανιστάν στο Ικόνιο της Μικράς Ασίας

Ο Τζελαλαντίν (Τζελάλ αλ-Ντιν = η δόξα της θρησκείας) γεννήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 1207 στο Μπαλχ (τα Βάκτρα των αρχαίων Ελλήνων) της τότε Αυτοκρατορίας των Γουριδών (σημερινό Αφγανιστάν). Η περιοχή αυτή ήταν γνωστή για το πλήθος των Σούφι που ζούσαν και δίδασκαν εκεί και είχαν ως βάση της πίστης τους την αγάπη και την έκσταση. Η ένωση με τον Θεό ήταν ο πόθος τους και το τέλος της πορείας τους.

Ο πατέρας του, ο Μπαχά αλ-Ντιν Ουαλάντ, ήταν διακεκριμένος μυστικιστής θεολόγος, συγγραφέας και ιεροδιδάσκαλος. Η οικογένεια του εγκατέλειψε το Μπαλχ γύρω στο 1218, λόγω της απειλούμενης εισβολής των Μογγόλων του Τζένγκις Χαν κι έπειτα από μακρά περιπλάνηση εγκαταστάθηκε το 1228 στο Ικόνιο της Μικράς Ασίας, πρωτεύουσα του Σελτζουκικού Σουλτανάτου του Ρουμ (εξ ου και το προσωνύμιό του Ρουμί), όπου ο Μπαχά αλ-Ντιν Ουαλάντ δίδασκε σε διάφορους μεντρεσέδες (ισλαμικά ιεροδιδασκαλεία). Μετά τον θάνατό του το 1231 στο έργο αυτό τον διαδέχθηκε ο γιος του.

Η μύηση στον μυστικισμό και η συνάντηση με τον Σαμς αντ-Ντιν

Έναν χρόνο αργότερα, ο Ρουμί μυήθηκε στον μυστικισμό που είχε διαμορφωθεί στη Περσία. Πιθανώς τότε απέκτησε επαφή με κύκλους Σουφιστών στη Συρία, όπου ίσως γνώρισε τον μεγάλο μυστικιστή φιλόσοφο Ιμπν αλ-Αραμπί.

Η σημαντική καμπή στη ζωή του συνέβη στις 30 Νοεμβρίου 1244, όταν γνώρισε στους δρόμους του Ικονίου τον περιπλανώμενο δερβίση Σαμς αντ-Ντιν («Ήλιος της θρησκείας») από την Ταυρίδα της Περσίας, ο οποίος του αποκάλυψε τα μυστήρια του θείου μεγαλείου και κάλλους. Ο απόλυτος πνευματικός δεσμός του Ρουμί με τον Σαμς προκάλεσε την αντίδραση όχι μόνο της οικογένειάς του (Ο Ρουμί ήταν παντρεμένος με δύο παιδιά), αλλά και των μαθητών του.

Τελικά, στις 5 Δεκεμβρίου 1247, ο Σαμς εξαφανίστηκε μυστηριωδώς και δεν ξαναεμφανίστηκε. Η πιθανότερη εκδοχή είναι ότι δολοφονήθηκε από δυσαρεστημένους μαθητές του Ρουμί με την παρότρυνση του δεύτερου γιου του Ρουμί, Αλλαντίν, ο οποίος ποτέ δεν ενέκρινε τη σχέση του πατέρα του με τον περιπλανώμενο δερβίση.

Έρωτας, νοσταλγία και απώλεια

Η εμπειρία του έρωτα, της νοσταλγίας και της απώλειας, αποκάλυψε το ποιητικό χάρισμα του Ρουμί. Οι χιλιάδες στίχοι του εκφράζουν όλα τα στάδια του μυστικού έρωτα ως την πλήρη ένωση-ταύτιση του εραστή-ερωμένου, σε σημείο ώστε να υπογράφει συχνά τα ποιήματά του ως Σαμς και να τιτλοφορήσει τη συλλογή του «Η συλλογή του Σαμς» (Divan-e Shams). Μεγάλο μέρος αυτής της ποίησης φαίνεται ότι γράφτηκε σε κατάσταση έκστασης, που προκλήθηκε από τη μουσική του φλάουτου ή του τυμπάνου, το σφυροκόπημα των χρυσοχόων ή τον ήχο του νερόμυλου μύλος στο Μεράμ, όπου ο Ρουμί συνήθιζε να πηγαίνει με τους μαθητές του για να απολαύσουν τη φύση.

Λίγα χρόνια αργότερα, είχε μια παρόμοια εκστατική εμπειρία από τη σχέση του με έναν αγράμματο χρυσοχόο, τον Σαλάχ αλ-Ντιν Ζαρκούμπ. Έπειτα από τον θάνατο του Σαλάχ, πνευματικός σύντροφός του ήταν ο Χουσάμ αλ-Ντιν Τσελεμπί. Την περίοδο αυτή έγραψε το περίφημο έργο του «Μασναβίγιε Μαναβί» («Πνευματικά Δίστιχα»).

Ο θάνατος του Ρουμί και ο πνευματικός του διάδοχος

Ο Τζελαλαντίν Ρουμί πέθανε στο Ικόνιο στις 17 Δεκεμβρίου 1273, σε ηλικία 66 ετών. Πνευματικός του διάδοχος, μετά τον θάνατό του, ήταν ο Χουσάμ αντ-Ντιν, τον οποίο διαδέχθηκε ο μεγάλος γιος του Ρουμί, Σουλτάν Ουαλάντ. Ο Σουλτάν Ουαλάντ οργάνωσε το τάγμα των Μεβλεβήδων, γνωστών ως «Στροβιλιζόμενων Δερβίσηδων», από τη βασική τους τελετουργία, η οποία συνίσταται σ’ έναν κυκλικό εκστατικό χορό. Οι ποιητικές αφηγήσεις του για τη ζωή του πατέρα του αποτελούν τη σημαντικότερη πηγή για τον πνευματικό βίο του Ρουμί.

Το Μαυσωλείο του Ρουμί βρίσκεται στο Ικόνιο (Κόνια της Τουρκίας) και είναι γνωστό ως «Ο πράσινος θόλος». Έχει μετατραπεί σε μουσείο κι εξακολουθεί να προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο.