Γρηγόριος Κυδωνιών

Έλληνας ιεράρχης, που μαρτύρησε στις Κυδωνιές (Αϊβαλί) κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής. Η μνήμη του τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, όπως και όσων κληρικών και λαϊκών θανατώθηκαν κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Ο Γρηγόριος, κατά κόσμον Αναστάσιος Αντωνιάδης ή Σαατσόγλου (Ωρολογάς κατά τη δική του μεταγλώττιση), γεννήθηκε το 1864 στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας (σημερινή Μανίσα Τουρκίας). Σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης κι εκάρη μοναχός με το όνομα Γρηγόριος. Από το 1891 εργάστηκε ως ιεροκήρυκας και καθηγητής στην Έφεσο, τη Θεσσαλονίκη και τις Σέρρες. Ως ιεροκήρυκας ανήκει στους πρώτους που στο κήρυγμά τους χρησιμοποίησαν τη δημοτική γλώσσα.

Από το 1902 έως το 1908 διετέλεσε μητροπολίτης Τιβεριουπόλεως (Στρωμνίτσης) – περιοχή που ανήκει σήμερα στη Βόρεια Μακεδονία – και συνεργάστηκε στενά με τον μητροπολίτη Δράμας Χρυσόστομο (Καλαφάτη) (1902-1910), τον κατοπινό εθνομάρτυρα μητροπολίτη Σμύρνης (1910-1922) για την προάσπιση των εθνικών ελληνικών δικαίων σε μια περίοδο έξαρσης του Μακεδονικού Αγώνα.

Αγωνίστηκε όχι μόνο κατά των Τούρκων, αλλά ιδιαίτερα εναντίον της Βουλγαρικής προπαγάνδας και του Βουλγαρικού Κομιτάτου, μέλη του οποίου προσπάθησαν, πολλές φορές, να τον δολοφονήσουν. Η τουρκική κυβέρνηση, όταν πληροφορήθηκε την εθνική δράση του Γρηγορίου, ανάγκασε τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιωακείμ Γ’ να τον ανακαλέσει στην Κωνσταντινούπολη και να τον τοποθετήσει τον Ιούνιο του 1908 στη νεοσύστατη μητρόπολη Κυδωνιών.

Και από τη θέση του αυτή ανέπτυξε σημαντική εθνική δράση σε μια περιοχή με έντονο το ελληνικό στοιχείο. Το 1918 κατηγορήθηκε από τους Τούρκους για εσχάτη προδοσία, δικάστηκε δύο φορές στο Στρατοδικείο της Σμύρνης, καταδικάστηκε και φυλακίστηκε. Μετά την αποφυλάκισή του και την κατάληψη των Κυδωνιών από τον ελληνικό στρατό (19 Μαΐου 1919), ο Γρηγόριος δεν απομακρύνθηκε από την επαρχία του, για υποθέσεις της οποίας πολλές φορές ήρθε σε αντίθεση με τον ύπατο αρμοστή στη Σμύρνη Αριστείδη Στεργιάδη.

Μετά την αποχώρηση των ελληνικών πολιτικών και στρατιωτικών αρχών
από τις Κυδωνιές, ο Γρηγόριος, σε σύσκεψη με τους προκρίτους, εισηγήθηκε την αναχώρηση των κατοίκων της επαρχίας του και τη μεταφορά τους στη Λέσβο, για ν’ αποφύγουν τη σφαγή από τους Τούρκους, αλλά δυστυχώς δεν εισακούστηκε. Έτσι το δράμα των κατοίκων των Κυδωνιών άρχισε στις 22 Αυγούστου 1922, όταν οι τσέτες κατέσφαξαν κοντά στην κωμόπολη Φράνελι του Αδραμυττηνού Κόλπου 4.000 Έλληνες κατοίκους των Κυδωνιών.

Ο Γρηγόριος, παρά τους εξευτελισμούς που υφίστατο από τις τουρκικές αρχές, αγωνιζόταν να σώσει και να θρέψει το ποίμνιό του. Όταν στις 15 Σεπτεμβρίου 1922 πληροφορήθηκε τη σφαγή τού μητροπολίτη Μοσχονησίων Αμβροσίου και των 6.000 κατοίκων τους από τους Τούρκους, κατόρθωσε να πείσει τους Κεμαλικούς να έλθουν ελληνικά πλοία από τη Μυτιλήνη με αμερικανική σημαία και με την εγγύηση του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού και να παραλάβουν 20.000 Έλληνες από τις 35.000 που κατοικούσαν τις Κυδωνιές.

Ο Γρηγόριος αρνήθηκε να εγκαταλείψει τη μητρόπολή του και στις 30 Σεπτεμβρίου συνελήφθη και φυλακίστηκε από τους Κεμαλικούς. Στη φυλακή βασανίστηκε φρικτά και στις 3 Οκτωβρίου 1922 θανατώθηκε μαζί με άλλους ιερείς και προκρίτους των Κυδωνιών που είχαν επίσης συλληφθεί.