Ρίτσαρντ Νίξον: Ο μόνος πρόεδρος των ΗΠΑ που παραιτήθηκε

Ο Ρίτσαρντ Νίξον (Richard Nixon) θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους αμερικανούς πολιτικούς του 20ού αιώνα. Διετέλεσε πρόεδρος των ΗΠΑ από τις 20 Ιανουαρίου 1969 έως τις 9 Αυγούστου 1974, έχοντας κερδίσει δύο εκλογικές αναμετρήσεις με τη σημαία του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος. Αναγκάστηκε, όμως να παραιτηθεί στο μέσο της δεύτερης θητείας του (ο μοναδικός στην ιστορία των ΗΠΑ) εξαιτίας του σκανδάλου Γουοτεργκέιτ, προκειμένου να αποφύγει τη σχεδόν σίγουρη παραπομπή του σε δίκη.

Διετέλεσε επίσης αντιπρόεδρος των ΗΠΑ (20 Ιανουαρίου 1953 - 20 Ιανουαρίου 1961) επί προεδρίας Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, γερουσιαστής (1 Δεκεμβρίου 1950 - 1 Ιανουαρίου 1953) και βουλευτής (3 Ιανουαρίου 1947 - 30 Νοεμβρίου 1950).

Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως 37ος πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Ρίτσαρντ Νίξον τερμάτισε την εμπλοκή των ΗΠΑ στον Πόλεμο του Βιετνάμ, αναζοωγόνησε τις σχέσεις της χώρας του με την Κίνα και τις βελτίωσε με την Σοβιετική Ένωση, αποσυνέδεσε το δολάριο από τον κανόνα του χρυσού και χαιρέτισε τους πρώτους αμερικανούς αστροναύτες που προσεδαφίστηκαν στην Σελήνη. Όσον αφορά τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις, διατήρησε ανοικτούς τους διαύλους με τη χούντα των συνταγματαρχών, ενώ λίγες ημέρες πριν από την παραίτησή του κι ενώ ήταν πολιτικά αποδυναμωμένος, η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο.

Ο Ρίτσαρντ Μιλχάους Νίξον γεννήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 1913 στη Γιόρμπα Λίντα της Καλιφόρνιας (προάστιο του Λος Άντζελες) από μεσοαστούς γονείς. Ο πατέρας του ήταν αρχικά αγρότης, αλλά καταστράφηκε οικονομικά κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης και στη συνέχεια άνοιξε μπακάλικο και βενζινάδικο για να συντηρήσει την πολυμελή οικογένειά του.

Ο Ρίτσαρντ Νίξον αποφοίτησε από το Κολέγιο Γουΐτιερ της Καλιφόρνιας (1934) και από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Ντιουκ στη Βόρεια Καρολίνα (1937). Άρχισε ν’ ασκεί τη δικηγορία στο Γουΐτιερ το 1937 και υπηρέτησε για σύντομο διάστημα στην Υπηρεσία Ρύθμισης των Τιμών (Office of Price Administration) στην Ουάσινγκτον, λίγο μετά τη έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Τον Αύγουστο του 1942 κατατάχθηκε ως έφεδρος αξιωματικός στο πολεμικό ναυτικό και υπηρέτησε σε μάχιμες μονάδες στα μέτωπα του Ειρηνικού Ωκεανού.

Όταν επέστρεψε από τον πόλεμο αφοσιώθηκε στην πολιτική με μικρά διαλείμματα στη δικηγορία. Το 1947 εξελέγη βουλευτής Καλιφόρνιας στη Βουλή των Αντιπροσώπων και το 1950 Γερουσιαστής Καλιφόρνιας στη Γερουσία των ΗΠΑ.

Η φήμη του ως δεινού αντικομμουνιστή τον κατέστησε κατάλληλο υποψήφιο αντιπρόεδρο για τον Αϊζενχάουερ στην προεκλογική εκστρατεία του 1952, σε μία περίοδο όπου μαινόταν ο Ψυχρός Πόλεμος. Με την εκλογή του Αϊζενχάουερ, του στρατηγού που είχε διαπρέψει στα μέτωπα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Νίξον διετέλεσε αντιπρόεδρός του κατά τη διάρκεια της διπλής προεδρικής του θητείας (1953-1961).

Το 1960 έλαβε το χρίσμα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος για την Προεδρία των ΗΠΑ, αλλά ηττήθηκε από τον Τζον Κένεντι, υποψήφιο του Δημοκρατικού Κόμματος, με μικρή διαφορά (49,72% έναντι 49,55%, 303-219 στους εκλέκτορες). Ύστερα από την ήττα του και στις εκλογές για την ανάδειξη κυβερνήτη στην Καλιφόρνια το 1962, ο Νίξον ανακοίνωσε την αποχώρησή του από την πολιτική κι εγκαταστάθηκε στη Νέα Υόρκη για να ξανασχοληθεί με τη δικηγορία.

Επέστρεψε στην πολιτική ως υποψήφιος για την προεδρία (με αντιπρόεδρο τον ελληνικής καταγωγής Σπίρο Άγκνιου) και επικράτησε του Δημοκρατικού Χούμπερτ Χάμφρεϊ στις εκλογές του 1968 (43,4% έναντι 42,7%, 301-191 στους εκλέκτορες). Στη νίκη του συνέβαλαν οι υποσχέσεις του για τον τερματισμό του πολέμου στο Βιετνάμ.

Μετά την ανάληψη του αξιώματός του στις 20 Ιανουαρίου 1969, εξήγγειλε το γνωστό ως «Δόγμα Νίξον» για τη μείωση των στρατιωτικών δυνάμεων των ΗΠΑ στο εξωτερικό, βοηθώντας με στρατιωτικές και οικονομικές παροχές τα μικρότερα κράτη να οργανώσουν μόνα τους την άμυνά τους. Στη διάρκεια της πρώτης θητείας του απέσυρε προοδευτικά τις μεγαλύτερες αμερικανικές χερσαίες δυνάμεις για να τερματίσει τη συμμετοχή των ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ.

Στις εσωτερικές υποθέσεις, ο πληθωρισμός ήταν το πιεστικότερο οικονομικό πρόβλημα της προεδρίας του. Αρχικά προσπάθησε να περικόψει τις ομοσπονδιακές δαπάνες, τα ελλείμματα, όμως, του ετήσιου προϋπολογισμού ανήλθαν κατά τη διακυβέρνησή του στα υψηλότερα μέχρι τότε επίπεδα στην ιστορία των ΗΠΑ.

Το 1971 και το 1973 η κυβέρνηση υποτίμησε το δολάριο έναντι του χρυσού, σε μία προσπάθεια εξισορρόπησης του εμπορικού ισοζυγίου. Το 1973 αποφασίστηκε η ελεύθερη διακύμανση της τιμής του δολαρίου έναντι του χρυσού κι έκτοτε η διεθνής νομισματική πραγματικότητα εισήλθε σε νέα εποχή.

Μετέβαλε τη σύνθεση και τις κατευθύνσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου, στο οποίο διόρισε δικαστές συντηρητικών αντιλήψεων. Επί της προεδρίας του τα διαστημικά προγράμματα έφτασαν στο απόγειό τους και αμερικανοί αστροναύτες πάτησαν για πρώτη φορά την επιφάνεια της Σελήνης.

Στις εξωτερικές υποθέσεις, η σημαντικότερη, ίσως, ενέργεια του Νίξον ήταν η επανέναρξη των άμεσων επαφών με την Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας ύστερα από διακοπή 21 χρόνων. Από τις 21 έως τις 28 Φεβρουαρίου 1972 πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην Κίνα.

Η προσέγγιση αυτή ισχυροποίησε τη θέση του Νίξον στη διάρκεια της επίσκεψής του στη Μόσχα τον ίδιο χρόνο (22 - 30 Μαΐου), που ήταν η πρώτη αμερικανού προέδρου στη Σοβιετική Ένωση. Με τον ομόλογό του Λεονίντ Μπρέζνιεφ υπέγραψαν σειρά συμφωνιών, με σπουδαιότερη αυτή για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων.

Λαμβάνοντας ξανά το χρίσμα του κόμματός του το 1972, ο Νίξον νίκησε τον Δημοκρατικό αντίπαλό του, γερουσιαστή Τζορτζ ΜακΓκόβερν σε μία από τις συντριπτικότερες εκλογικές νίκες στην προεδρική ιστορία των ΗΠΑ (60,7% έναντι 37,5%, 520-17 σε εκλέκτορες).

Η δεύτερη προεδρία του άρχισε με τον ουσιαστικό τερματισμό της αμερικανικής συμμετοχής στον πόλεμο του Βιετνάμ τον Ιανουάριο του 1973. Οι αεροπορικές, όμως, επιδρομές των ΗΠΑ κατά της Καμπότζης συνεχίστηκαν ως τις 15 Αυγούστου και η κυβέρνηση δέχθηκε επίθεση όταν αποκαλύφθηκε τον Ιούλιο ότι η Αμερικανική Πολεμική Αεροπορία είχε βομβαρδίσει μυστικά την Καμπότζη το 1969 και στις αρχές του 1970, καθώς και ότι η Πολεμική Αεροπορία και το Υπουργείο Άμυνας είχαν παραποιήσει τις αναφορές για να αποκρύψουν το γεγονός.

Πλήγμα στη δημοτικότητά του αποτέλεσε η παραίτηση του αντιπροέδρου του, του ελληνικής καταγωγής Σπίρο Άγκνιου, τον Οκτώβριο του 1973, λόγω σκανδάλων στην πολιτεία του Μέριλαντ, της οποίας υπήρξε γερουσιαστής. Αντικαταστάθηκε από το γερουσιαστή Τζέραλντ Φορντ, επικεφαλής της μειοψηφίας των Ρεπουμπλικανών στη Γερουσία.

Στη δεύτερη, όμως, θητεία του Νίξον κυριάρχησε το επονομαζόμενο σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ, το οποίο πήρε διαστάσεις με τη διεξαγωγή ανακρίσεων για ένα περιστατικό διάρρηξης και υποκλοπής τηλεφωνημάτων στα κεντρικά γραφεία του Δημοκρατικού Κόμματος, που στεγάζονταν στο κτίριο Γουότεργκεϊτ της Ουάσινγκτον. Μέχρι τον Ιούλιο του 1974 είχαν παραπεμφθεί σε δίκη αρκετοί από τους στενότερους συνεργάτες του προέδρου και αρκετοί είχαν καταδικαστεί.

Τον ίδιο μήνα η Δικαστική Επιτροπή της Βουλής των Αντιπροσώπων, στην οποία πλειοψηφούσαν οι Δημοκρατικοί, ψήφισε την παραπομπή του Νίξον με τρεις κατηγορίες. Στις 4 Αυγούστου ο Νίξον αποκάλυψε ό,τι είχαν προηγουμένως αρνηθεί σταθερά αυτός και οι συνεργάτες του: ότι είχε πράγματι λάβει μέρος στις προσπάθειες συγκάλυψης των στοιχείων για τη διάρρηξη του αρχηγείου των Δημοκρατικών στο Γουότεργκεϊτ και ότι λίγες μέρες μετά το συμβάν είχε παραπλανήσει το FBI από τις έρευνες που οδηγούσαν στον Λευκό Οίκο.

Η αποκάλυψη αυτή είχε ως αποτέλεσμα την απόσυρση της υποστήριξής του από το ίδιο του το κόμμα, στο Κογκρέσο και σε ολόκληρη τη χώρα. Μη έχοντας άλλη λύση, ανακοίνωσε την παραίτησή του το βράδυ της 8ης Αυγούστου 1974. Τον διαδέχτηκε την επομένη ο αντιπρόεδρός του Τζέραλντ Φορντ.

Ο Νίξον δεν καταδικάστηκε για την ανάμιξή του στο σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ, καθώς του απονεμήθηκε χάρη από τον πρόεδρο Φορντ στις 8 Σεπτεμβρίου 1974. Το γεγονός αυτό προκάλεσε έντονες νομικές και πολιτικές διαμάχες. Αμφισβητήθηκε το κατά πόσον ένας πρόεδρος μπορούσε να δώσει χάρη σε έναν άλλο πρόεδρο που δεν είχε καταδικαστεί και το αν η ενέργεια αυτή έγινε στο πνεύμα της επούλωσης των πληγών του σκανδάλου ή του «κουκουλώματος».

Η νομική καριέρα του Νίξον έληξε το 1976, όταν του αφαιρέθηκε η άδεια δικηγορίας στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης - προηγουμένως είχε παραιτηθεί από τον δικηγορικό σύλλογο της Καλιφόρνιας. Αποσύρθηκε με τη σύζυγό του στην έπαυλή του στο Σαν Κλεμέντε της Καλιφόρνια. Έγραψε τα απομνημονεύματά του («RN: The Memoirs of Richard Nixon», 1978) και πολλά βιβλία για τις διεθνείς υποθέσεις και την αμερικανική εξωτερική πολιτική, προσπαθώντας ν’ αποκαταστήσει την τρωθείσα φήμη του. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έκανε αγώνα για την αμερικανική πολιτική υποστήριξη και οικονομική βοήθεια προς τη Ρωσία και τις άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες.

Ο Ρίτσαρντ Νίξον πέθανε στις 22 Απριλίου 1994 στη Νέα Υόρκη, σε ηλικία 81 ετών. Από το 1940 έως τον θάνατό της το 1993 ήταν νυμφευμένος με την Θέλμα Ράιαν, με την οποία απέκτησε δύο κόρες.