Το Ιερό Δισκοπότηρο του Κάστρου Βελίκας

Σαν σύγχρονοι Ιντιάνα Τζόουνς, οι αρχαιολόγοι στο Κάστρο της Βελίκας... Αναζητώντας στα βάθη των χρόνων, τη «χαμένη Κιβωτό» αυτή της γνώσης της ιστορίας του Κάστρου και ανασκάπτοντας ένα-ένα τα στρώματα εδάφους που σκέπαζαν τα μυστικά της, βρέθηκαν σ' ένα μοναδικό για τον ελληνικό χώρο, εύρημα: το Ιερό Δισκοπότηρο.

Επί έξι αιώνες, κατά παράξενο τρόπο, σαν από θαύμα, αν και πήλινο, προστατεύθηκε στα χαλάσματα του ναού του Κάστρου και σύμφωνα με τον καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Ιωάννη Βαραλή, «πρόκειται για ένα σπάνιο εύρημα, από την άποψη τόσο του τύπου του ποτηριού (ψηλό κολονάτο), όσο και του ότι είναι το μοναδικό αυτής της χρονολογίας (6ου αιώνα), που βρέθηκε στην Ελλάδα.

Στο ίδιο σημείο, προστατευμένα μαζί του, βρέθηκαν ακόμη: σφραγίδα με επιγραφή και μαρμάρινη πλάκα για προσφορές στους μάρτυρες, στοιχεία που δείχνουν μαζί με τα άλλα ότι αυτή η εκκλησία ήταν σημαντική στη λατρεία της εποχής.

Σημαντικά ευρήματα στο Κάστρο θεωρούνται επίσης κάποια νομίσματα, για τα οποία η προϊσταμένη της 7ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Λάρισας, κ. Σταρούλα Σδρόλια, αναφέρει: «Εκδόθηκαν στη Θεσσαλονίκη και ενισχύουν την άποψη ότι η φρουρά του Κάστρου υπαγόταν σε στρατιωτικούς αξιωματούχους της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι έστελναν αυτά τα νομίσματα για την πληρωμή τους».

Φέτος, η συστηματική ανασκαφή του ναού άρχισε στις 30 Ιουνίου και ως γνωστό διενεργείται κάθε καλοκαίρι από το 2011, υπό την ευθύνη του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και της 7ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Λάρισας. Μάλιστα, φέτος, η σημαντικότητα της ανασκαφής τράβηξε το ενδιαφέρον Σκωτσέζων, που για πρώτη φορά ήρθαν να βοηθήσουν και να συμμετάσχουν στην αποκάλυψη νέων αρχαιολογικών ευρημάτων.

Ειδικότερα, πρόκειται για οκτώ φοιτητές του Πανεπιστημίου του St. Andrews της Σκωτίας, οι οποίοι βρίσκονται στα ερείπια του κάστρου και μαζί με δεκαπέντε Έλληνες φοιτητές (και μεταπτυχιακοί ανάμεσά τους), συνεργάζονται υπό τις οδηγίες του κ. Βαραλή και της προϊσταμένης της 7ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Σδρόλια.

Τους χαρακτηρίζει η εργατικότητα και το αστείρευτο ενδιαφέρον που δείχνουν, είπε ο κ. Βαραλής, ενώ η Νεφέλη, μία εκ των φοιτητριών του Πανεπιστημίου της Σκωτίας, μίλησε για την εμπειρία στον ελληνικό αρχαιολογικό χώρο: «Είναι μοναδική για όλους μας. Για πρώτη φορά νιώθουμε πραγματικά ότι είμαστε μέρος των ερευνητών μιας ανασκαφής και μέσα στα τείχη είναι υπέροχα να αναζητάς και να περιμένεις το επόμενο εύρημα...».

Αναλυτικότερα για τις φετινές ανασκαφές στο ναό, ο κ. Βαραλής είπε: «Ενώ τα προηγούμενα χρόνια η προσοχή είχε επικεντρωθεί στην ίδια την εκκλησία (έκτασης 200 τ.μ.), φέτος οι έρευνες στράφηκαν στο νάρθηκα και στα οικοδομήματα του χώρου, που περιβάλλει άμεσα την εκκλησία. Αποκαλύφθηκε εξ ολοκλήρου ο νάρθηκας και επομένως κανείς μπορεί να επισκεφθεί το ναό και να έχει μια συνολική αντίληψη του μνημείου, της αρχιτεκτονικής και της εσωτερικής του διαρρύθμισης. Η εκκλησία κτίστηκε επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού ως τρίκλιτη βασιλική, αλλά στον επόμενο – δύσκολο για την αυτοκρατορία – αιώνα μετασκευάστηκε σε μονόχωρο ναό, καθώς περιορίστηκε στο κεντρικό κλίτος, ενώ τα πλάγια κλίτη μαζί με τον νάρθηκα απέβησαν χώροι κατοίκησης και αποθήκες με αμφορείς και μεγάλα πιθάρια που βρέθηκαν θραυσμένα επί τόπου. Στα νότια της εκκλησίας ανασκάφτηκε εν μέρει μια οικία που θα μπορούσε να ανήκει σε κάποιον ιερέα και στην οικογένειά του.

Ανάμεσα στα σημαντικά ευρήματα αυτού του σπιτιού ήταν και το πήλινο δισκοπότηρο (κύλικας με ψηλό πόδι), που θα μπορούσε να αποτελεί το άγιο ποτήριο της εκκλησίας, μια σφραγίδα άρτου ευλογίας, γυάλινα αγγεία και κεραμική με γραπτό διάκοσμο, της οποίας η προέλευση πιθανολογείται από τις Φθιώτιδες Θήβες, τη σημερινή Νέα Αγχίαλο. Στα βόρεια της εκκλησίας άρχισε να αποκαλύπτεται άλλο σπίτι, με πλακόστρωτο δάπεδο και πεσμένη κεραμοσκεπή, που είχε κατασκευαστεί σύγκολλα στο τείχος. Εκεί βρήκαμε κομμάτια από αμφορείς και πιθάρια».

Όσον αφορά στα μελλοντικά σχέδια της ανασκαφής, οι δύο υπεύθυνοι αναφέρουν ότι είναι τα εξής: Η συντήρηση και προστασία του ναού, η αποκατάστασή του (υπάρχει ήδη πρόταση-σχέδιο, φοιτητή αρχιτεκτονικής του κ. Νίκου Ταξιλτάρη), η έρευνα των σπιτιών που βρέθηκαν νότια και βόρεια αυτού, καθώς και η διαμόρφωση που πρέπει να γίνει στον αρχαιολογικό χώρο, με στέγαστρα, ενημερωτικές ταμπέλες και διαδρομές, για να είναι προσβάσιμος.

Πηγή: eleftheria.gr