Το παιχνίδι της φιλοσοφίας: Πώς τα παιδιά μάς βοηθούν να κατανοήσουμε τον κόσμο

Έχετε ποτέ σκεφτεί ότι μερικοί από τους καλύτερους φιλοσόφους μπορεί να βρίσκονται στα νηπιαγωγεία και τις παιδικές χαρές;

Ο καταξιωμένος καθηγητής Φιλοσοφίας Scott Hershovitz στο βιβλίο του "Το παιχνίδι της φιλοσοφίας: Πώς τα παιδιά μάς βοηθούν να κατανοήσουμε τον κόσμο" (εκδόσεις Μεταίχμιο), μαζί με τους μικρούς του γιους, τον Ρεξ και τον Χανκ, μας παρασύρει σε μια περιπέτεια από την αρχαία ως τη σύγχρονη φιλοσοφία, για να διερευνήσουμε, αξιοποιώντας τον αυθορμητισμό και την ειλικρίνεια των παιδιών, βαρυσήμαντα θέματα, όπως την τιμωρία και την εξουσία, το βιολογικό και το κοινωνικό φύλο, τη φύση της αλήθειας και της γνώσης, ακόμα και την ύπαρξη του Θεού.

Με επιδέξια αφήγηση και αρκετό χιούμορ, ο συγγραφέας μοιράζεται μαζί µας τους διαλόγους µε τους γιους του, αποδεικνύοντας ότι τα παιδιά είναι καλοί φιλόσοφοι και πως αρκεί να τα ακούσουμε και να μιλήσουμε μαζί τους για να ανακαλύψουμε αν το ίδιο ισχύει και για εμάς.

Με τα λόγια του συγγραφέα

Ας διαβάσουμε όμως όσα έχει να μας πει ο ίδιος ο συγγραφέας:

Αν έχετε ένα µικρό παιδί, όντως µεγαλώνετε έναν φιλόσοφο, είτε το ξέρετε είτε όχι. Το µόνο ερώτηµα είναι αν εσείς θα το υποστηρίξετε ή αν θα το αγνοήσετε […]. Ο στόχος δεν είναι να µεγαλώσετε έναν επαγγελµατία φιλόσοφο. Είναι να µεγαλώσετε έναν άνθρωπο που θα σκέφτεται µε σαφήνεια και προσοχή. Γιατί, τι ακριβώς κάνουν οι φιλόσοφοι; Χμ, ε… Κυρίως σκεφτόμαστε.

Κάθε παιδί –όλα ανεξαιρέτως– είναι ένας φιλόσοφος. Παύουν να είναι φιλόσοφοι όταν μεγαλώνουν. Μάλιστα, το ότι μεγαλώνουμε ίσως και να σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι παύουμε να φιλοσοφούμε και αρχίζουμε να κάνουμε κάτι πιο πρακτικό. Το βιβλίο αυτό είναι εμπνευσμένο από παιδιά, αλλά δεν απευθύνεται σε παιδιά. Σε αυτό θα σας αφηγηθώ ιστορίες, κυρίως σχετικά με τους γιους μου, τον Ρεξ και τον Χανκ. Ο Ρεξ και ο Χανκ θα μας ξεναγήσουν μαζί στη σύγχρονη φιλοσοφία, όχι όμως μόνο.

Θυμάμαι την πρώτη φορά που έθεσα ένα φιλοσοφικό ερώτημα στους γονείς μου και συγκεκριμένα στη μητέρα μου. Ήμουν πέντε χρονών όταν άρχισα μαζί της μια πολύ σοβαρή συζήτηση σχετικά με το πώς φαίνεται στον καθένα το κόκκινο χρώμα. «Ξέρω ότι εκείνο το ονομάζουμε και οι δύο κόκκινο» της είπα «αλλά το κόκκινο μπορεί εσένα να σου φαίνεται όπως φαίνεται σ’ εμένα το γαλάζιο». Δεν ξέρω πόση ώρα το συζητούσαμε αυτό, αλλά η μητέρα μου δεν κατάλαβε ποτέ τι εννοούσα. Και θυμάμαι πολύ καλά ότι έκλεισε την κουβέντα λέγοντας: «Πάψε ν’ ανησυχείς γι’ αυτό το πράγμα. Δεν πειράζει. Μια χαρά βλέπεις». Ήταν η πρώτη φορά που κάποιος μου είπε να πάψω να φιλοσοφώ. Και δεν ήταν η τελευταία. Οι φιλόσοφοι αποκαλούν το ερώτημα που έθεσα στη μητέρα μου μετατόπιση χρωματικού φάσματος.

Και κάπως έτσι, μέσα από τα ερωτήματα των παιδιών, κυλάει το βιβλίο μου, που χωρίζεται σε τρία μέρη. Το πρώτο ονομάζεται «Κατανοώντας την ηθική», στο οποίο θα αναρωτηθούμε τι είναι τα δικαιώματα, θα εξετάσουμε την τιμωρία, θα στοχαστούμε περί εξουσίας, αλλά και σχετικά με τις λέξεις που δεν πρέπει να λέμε. Στο δεύτερο μέρος, με τίτλο «Κατανοώντας τον εαυτό μας», θα ασχοληθούμε με ερωτήματα που αφορούν την ταυτότητα, το φύλο και το γένος και θα εξετάσουμε τον ρατσισμό. Το τρίτο μέρος έχει τίτλο «Κατανοώντας τον κόσμο» και εξετάζει ερωτήματα που αφορούν τη γνώση, τη συνείδηση, το άπειρο αλλά και την ύπαρξη του Θεού.

Διότι το ερώτημα είναι σημαντικό· μάλιστα, είναι ένα παράθυρο προς ένα από τα πιο βαθιά μυστήρια σχετικά με τον κόσμο μας και τη θέση μας μέσα σε αυτόν. Τα παιδιά κοιτάζουν διαρκώς μέσα από αυτό το παράθυρο. Οι περισσότεροι ενήλικες έχουν ξεχάσει ακόμα και την ύπαρξή του.

Το νόημα του βιβλίου αυτού είναι ότι ο καθένας μπορεί να φιλοσοφεί και κάθε παιδί το κάνει πράγματι. Αν μπορεί να φιλοσοφεί ένα παιδάκι στον παιδικό σταθμό χωρίς να διαβάζει, τότε μπορούμε κι εμείς.

Και τώρα ήρθε η ώρα να θίξουμε τον πιο σημαντικό λόγο για τον οποίο τα παιδιά είναι καλοί φιλόσοφοι: δεν τα απασχολεί μήπως φανούν ανόητα. Οι μεγάλοι και τα παιδιά φιλοσοφούν με διαφορετικό τρόπο. Οι ενήλικες είναι πιο πειθαρχημένοι στοχαστές. Τα παιδιά είναι πιο δημιουργικά. Οι ενήλικες γνωρίζουν πολλά σχετικά με τον κόσμο. Αλλά τα παιδιά μπορούν να τους βοηθήσουν να δουν πόσο ελάχιστα πράγματα γνωρίζουν ουσιαστικά. Τα παιδιά έχουν περιέργεια και θάρρος, ενώ οι ενήλικες τείνουν να είναι επιφυλακτικοί και κλειστοί.

Οι συζητήσεις μεταξύ παιδιών και ενηλίκων μπορούν να είναι προϊόν συνεργασίας, καθώς ο καθένας τους φέρνει κάτι διαφορετικό στο τραπέζι. Και μπορούν να είναι πολύ διασκεδαστικές. Η φιλοσοφία είναι ως έναν βαθμό ένα παιχνίδι – με τις ιδέες. Οπωσδήποτε δεν πρέπει να σκεφτόμαστε σαν μικρά παιδιά. Αλλά πρέπει να σκεφτόμαστε μαζί τους.