Τέρι Γκίλιαμ: Ένας από τους τελευταίους δημιουργικούς σουρεαλιστές σκηνοθέτες

Ο Τέρι Γκίλιαμ (Terry Gilliam) είναι αμερικανός σκηνοθέτης, σεναριογράφος και ηθοποιός, που έγινε γνωστός ως μέλος της βρετανικής κωμικής ομάδας Monty Python. Μετά τη διάλυσή της, διακρίθηκε ως σκηνοθέτης, έχοντας σπουδαίες ταινίες στο ενεργητικό του.

Ο Τέρενς Βανς Γκίλιαμ γεννήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 1940 στη Μινεάπολη της πολιτείας Μινεσότα των ΗΠΑ. Ενώ φοιτούσε σε κολέγιο του Λος Άντζελες άρχισε να εργάζεται στο νεανικό χιουμοριστικό περιοδικό «Fang», του οποίου διετέλεσε αρχισυντάκτης.

Η γνωριμία με τον Τζον Κλιζ

Μετά την αποφοίτησή του το 1962 με πτυχίο πολιτικής επιστήμης, έστειλε δείγματα της δουλειάς του στον Χάρβεϊ Κούρτζμαν, εκδότη του «Help!», ενός χιουμοριστικού περιοδικού παναμερικανικής εμβέλειας, ο οποίος τον προσέλαβε χωρίς δεύτερη σκέψη. Η δουλειά του στο περιοδικό οδήγησε στη γνωριμία του με τον άγγλο κωμικό Τζον Κλιζ, ένα από τα ιδρυτικά μέλη των Monty Python.

Όταν το περιοδικό έκλεισε το 1966, ο Γκίλιαμ μετανάστευσε στην Αγγλία, όπου εργάστηκε στη δημιουργία κινουμένων σχεδίων για τηλεοπτικές σειρές. Μέσα από αυτές τις προσπάθειες, συναντήθηκε με τα μελλοντικά μέλη της Monty Python, Έρικ Άιντλ, Τέρι Τζόουνς και Μάικλ Πάλιν.

Όταν σχηματίστηκε η κωμική ομάδα (με την προσθήκη των Τζον Κλιζ και Γκράχαμ Τσάπμαν), ο Γκίλιαμ, ανέλαβε να φιλοτεχνεί τα κινούμενα σχέδια που παρεμβάλλονταν ανάμεσα στα σκετσάκια της, ενώ εμφανιζόταν περιστασιακά και ως ηθοποιός στα τηλεοπτικές εκπομπές και τις κινηματογραφικές ταινίες της ομάδας. Ήταν ο μόνος αμερικανός των Monty Python και γρήγορα πήρε τη βρετανική υπηκοότητα.

Σκηνοθετική καριέρα

Όταν οι Monty Python πέρασαν από τη μικρή στη μεγάλη οθόνη, ο Γκίλιαμ με τον Τζόουνς σκηνοθέτησαν την πρώτη τους ταινία «Το Αδελφάτο των Ιπποτών της Ελεεινής Τραπέζης» («Monty Python and the Holy Grail», 1974), μια σουρεαλιστική εκδοχή του θρύλου του βασιλιά Αρθούρου και του ιερού δισκοπότηρου.

Ο Γκίλιαμ σκηνοθέτησε την πρώτη του ταινία το 1977, την κωμωδία «Το Αδελφάτο των Ιπποτών και ο δράκος της συμφοράς» («Jabberwocky»), μία χαλαρή προσαρμογή του ποιήματος του Λιούις Κάρολ. Ακολούθησε η ταινία «Υπέροχοι ληστές και τα κουλουβάχατα της ιστορίας» («Time Bandits») (1981), μία περιπέτεια φαντασίας για ένα νεαρό αγόρι που ταξιδεύει στο χρόνο με μια ομάδα νάνων θησαυροκυνηγών.

Μετά τη διάλυση των Monty Python, ο Τέρι Γκίλιαμ αφιερώθηκε κυρίως στη σκηνοθεσία με λίγες εμφανίσεις ως ηθοποιός. Το 1985 απέσπασε διθυραμβικές κριτικές για την ταινία του «Brazil, έναν φουτουριστικό εφιάλτη με πρωταγωνιστές τον Τζόναθαν Πράις, τον Μάικλ Πάλιν και τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο. Το σενάριο που έγραψε ο ίδιος προτάθηκε για Όσκαρ.

Η επόμενη ταινία του «Οι περιπέτειες του Βαρώνου Μυγχάουζεν» («The Adventures of Baron Munchausen», 1988), αντιμετώπισε πολλά προβλήματα, ανοίγοντας τη συζήτηση στους κινηματογραφικούς κύκλους για την «κατάρα του Γκίλιαμ». Παρ’ όλες τις δυσκολίες στην παραγωγή της, χαρακτηρίστηκε ως ένα οπτικό αριστούργημα.

«Ο βασιλιάς της μοναξιάς»

Ο Γκίλιαμ μετέφερε τον θρύλο του βασιλιά Αρθούρου στη σύγχρονη εποχή στη δραμεντί «Ο βασιλιάς της μοναξιάς» («The Fisher King», 1991), με πρωταγωνιστές τον Ρόμπιν Γουίλιαμς, τον Τζεφ Μπρίτζες και τη Μερσέντες Ρούελ. Η ταινία προτάθηκε για πέντε Όσκαρ και κέρδισε ένα με τη Μερσέντες Ρούελ.

Το 1995 παρουσίασε ίσως την πιο ολοκληρωμένη ταινία του, σύμφωνα με την κριτική. Οι «Δώδεκα Πίθηκοι» («12 Monkeys»), με πρωταγωνιστές τους Μπρους Γουίλις και Μπραντ Πιτ (με υποψηφιότητα για Όσκαρ), κινείται μεταξύ επιστημονικής φαντασίας και πραγματικότητας.

Το 1998 συνεργάστηκε με τον Τζόνι Ντεπ στην κωμικοδραματική περιπέτεια «Φόβος και παράνοια στο Λας Βέγκας» («Fear and Loathing in Las Vegas»), μία προσαρμογή του ομώνυμου μυθιστορήματος του Χάντερ Τόμσον. Η ταινία ήταν αποτυχημένη εμπορικά, αλλά σήμερα έχει καταστεί αντικείμενο λατρείας από τους σινεφίλ.

Η «κατάρα του Γκίλιαμ» επανεμφανίσθηκε δυναμικά στο επόμενο κινηματογραφικό του σχέδιο «Ο Άνθρωπος που σκότωσε τον Δον Κιχώτη» («The Man Who Killed Don Quixote»). Αν και ενδιαφερόταν για τη δημιουργία της ταινίας από το 1989, διάφορα εμπόδια καθυστέρησαν την παραγωγή της έως το 2000, οπότε απρόβλεπτες δυσκολίες στη χρηματοδότησή της τον ανάγκασαν να τερματίσει τα γυρίσματά της ύστερα από ένα μήνα.

Όλη αυτή η χαοτική κατάσταση απεικονίζεται στο ντοκιμαντέρ των Κιθ Φούλτον και Λούις Πέπε «Δον Κιχώτης χωρίς τέλος...» («Lost in La Mancha», 2002). Τα γυρίσματα της ταινίας συνεχίστηκαν το 2017 χωρίς τον πρωταγωνιστή της Τζόνι Ντεπ και η ταινία βγήκε στους κινηματογράφους τον επόμενο χρόνο, με μικτές κριτικές.

Πίσω στο 2005, ο Γκίλιαμ παρουσίασε τη βιογραφική ταινία «Οι αδελφοί Γκριμ» («The Brothers Grimm»), με πρωταγωνιστές τους Ματ Ντέιμον και Χιθ Λέτζερ και τη σκοτεινή φαντασία «Tideland».

«Ο φανταστικός κόσμος του Δρος Παρνάσους»

Το 2008 αντιμετώπισε μία ακόμη πρόκληση. Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας «Ο φανταστικός κόσμος του Δρος Παρνάσους» («The Imaginarium of Doctor Parnassus», 2009), ο εκ των πρωταγωνιστών της Χιθ Λέτζερ πέθανε από υπερβολική δόση ναρκωτικών. Ο Γκίλιαμ στρατολόγησε τους Τζόνι Ντεπ, Τζουντ Λο και Κόλιν Φάρελ, για να παίξουν εναλλακτικές εκδοχές του χαρακτήρα του Λέτζερ, στον οποίο αφιερώθηκε η ταινία.

Η ταινία επιστημονικής φαντασίας «Το θεώρημα Μηδέν» («The Zero Theorem», 2013), θεωρείται ότι ολοκληρώνει μια τριλογία, που ξεκίνησε με το «Brazil» (1985) και συνεχίστηκε με την ταινία «12 Πίθηκοι» (1995).

Το 2015 ο Τέρι Γκίλιαμ κυκλοφόρησε την αυτοβιογραφία του με τον παράξενο τίτλο «Gilliamesque: A Pre-posthumous Memoir».