Η Ρωσο-Ουκρανική Κρίση: Το ιστορικό υπόβαθρο και οι θέσεις των δύο πλευρών

Τους τελευταίους μήνες η Ρωσία έχει συγκεντρώσει δεκάδες χιλιάδες στρατεύματα κατά μήκος των συνόρων της με την Ουκρανία, αυξάνοντας τις υποψίες της διεθνούς κοινότητας ότι προετοιμάζεται να εισβάλει στη γειτονική της χώρα, με την οποία διατηρεί δεσμούς αιώνων. ΗΠΑ, ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν προειδοποιήσει τη Ρωσία ότι θα υπάρξουν αντίποινα αν επιτεθεί στην Ουκρανία.

Τις τελευταίες ημέρες με την ταχεία κλιμάκωση της έντασης, οι ΗΠΑ έθεσαν σε επιφυλακή 8.500 στρατιώτες τους για να αναπτυχθούν στην Ανατολική Ευρώπη, ενώ το ΝΑΤΟ ανακοίνωσε ότι θα στείλει επιπλέον μαχητικά αεροσκάφη και πλοία, αυξάνοντας περαιτέρω τους φόβους για εκτεταμένη σύγκρουση.

Η Ουκρανία είναι το μήλο της έριδος ανάμεσα στη Δύση με μπροστάρη τις ΗΠΑ και στη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν, σ’ ένα διαμορφούμενο σκηνικό που θυμίζει εποχές του Ψυχρού Πολέμου. Η Ρωσία δεν θέλει να χάσει την επιρροή της στην Ουκρανία, με την οποία συνυπήρξαν κάτω από τη ίδια στέγη από την εποχή των τσάρων. Από την πλευρά της, η Δύση θέλει να εντάξει την Ουκρανία στη δική της σφαίρα επιρροής, είτε μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε μέσω του ΝΑΤΟ.

Το ιστορικό υπόβαθρο της κρίσης

Για να γίνει κατανοητή η σημερινή κρίση θα πρέπει κάποιος να ανατρέξει τουλάχιστον οκτώ χρόνια πίσω. Τον Μάρτιο του 2014, η Ρωσία προσάρτησε τη χερσόνησο της Κριμαίας, που ανήκε στην επικράτεια της Ουκρανίας, όταν ο φίλα προσκείμενος στη Μόσχα πρόεδρος της Ουκρανίας, Βίκτωρ Γιανούκοβιτς, κηρύχθηκε έκπτωτος από το κοινοβούλιο της χώρας, ύστερα από μία σειρά φιλοδυτικών μαζικών διαδηλώσεων στο Κίεβο.

Τον επόμενο μήνα η Ρωσία υποστήριξε μία αυτονομιστική εξέγερση που ξέσπασε στα ανατολικά της Ουκρανίας, όπου η πλειονότητα των κατοίκων είναι ρωσικής καταγωγής. Περισσότεροι από 14.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στις μάχες που κατέστρεψαν την ανατολική βιομηχανική καρδιά της Ουκρανίας, γνωστή ως Ντονμπάς (περιοχές Ντονέτσκ και Λουχάνσκ).

Τόσο η Ουκρανία όσο και η Δύση κατηγόρησαν τη Ρωσία ότι έστειλε στρατεύματα και όπλα για να στηρίξει τους αντάρτες των περιοχών αυτών. Ωστόσο, η Μόσχα αρνείται επίμονα τους ισχυρισμούς αυτούς, τονίζοντας σε κάθε περίσταση ότι οι Ρώσοι που προσχώρησαν στους αυτονομιστές το έκαναν οικειοθελώς.

Με τη μεσολάβηση της Γαλλίας και της Γερμανίας υπογράφηκε στις 12 Φεβρουαρίου 2015 στο Μινσκ της Λευκορωσίας συμφωνία, γνωστή ως «Μινσκ 2», η οποία βοήθησε να τερματιστούν οι μεγάλης κλίμακας μάχες. Η συμφωνία 13 σημείων υποχρέωνε την Ουκρανία να δώσει καθεστώς αυτονομίας στις περιοχές του Ντονμπάς και αμνηστία στους αντάρτες και παράλληλα θα ανακτούσε τον πλήρη έλεγχο των συνόρων της με τη Ρωσία στα εδάφη που κατείχαν οι αντάρτες.

Ωστόσο, η Ρωσία συνεχίζει να επιμένει ότι δεν είναι μέρος της σύγκρουσης και ως εκ τούτου δεν δεσμεύεται από τους όρους της. Σ’ έναν όρο της συμφωνίας, υπάρχει έκκληση για απόσυρση όλων των ξένων ένοπλων σχηματισμών και του στρατιωτικού εξοπλισμού από τις δύο αμφισβητούμενες περιοχές, το Ντόνετσκ και το Λουχάνσκ: Η Ουκρανία λέει ότι αυτό αναφέρεται σε δυνάμεις από τη Ρωσία, αλλά η Μόσχα αρνείται ότι έχει στρατεύματα εκεί.

Φόβοι για ρωσική εισβολή

Τον Μάρτιο του 2021, παρατηρήθηκε έξαρση στις παραβιάσεις της εκεχειρίας και συγκέντρωση ρωσικών στρατευμάτων κοντά στην Ουκρανία, οι οποίες τροφοδότησαν φόβους πολέμου. Η ένταση υποχώρησε τον επόμενο μήνα, όταν η Μόσχα απέσυρε το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών της ύστερα από μεγάλης κλίμακας γυμνάσια.

Στις αρχές Δεκεμβρίου του 2021, οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ διαπίστωσαν ότι η Ρωσία σχεδιάζει να αναπτύξει 175.000 στρατιώτες κοντά στα σύνορα της Ουκρανίας ως προετοιμασία για μία πιθανή εισβολή που εκτίμησαν ότι θα μπορούσε να ξεκινήσει στις αρχές του 2022.

Την ίδια εκτίμηση κάνει και η στρατιωτική ηγεσία της Ουκρανίας, υποστηρίζοντας ότι η Ρωσία διατηρεί πάνω από 90.000 στρατιώτες κοντά στα κοινά τους σύνορα. Επιπλέον προβάλλει τον ισχυρισμό ότι η Μόσχα διατηρεί στρατιωτικό προσωπικό 2.000 ατόμων στην ελεγχόμενη από τους αντάρτες περιοχή του Ντονμπάς και ότι οι ρώσοι αξιωματικοί κατέχουν όλες τις διοικητικές θέσεις στις αυτονομιστικές δυνάμεις.

Η θέση της Ρωσίας

Η Ρωσία έχει επανειλημμένα αρνηθεί την παρουσία στρατευμάτων της στην ανατολική Ουκρανία και κατηγορεί τη γειτονική της χώρα για παραβίαση της συμφωνίας «Μινσκ 2», ενώ επικρίνει τη Δύση ότι δεν πιέζει αρκετά την Ουκρανία για να συμμορφωθεί με τους όρους της.

Εν μέσω αυτών των κατηγοριών, η Ρωσία απέρριψε μία τετραμερή συνάντηση με την Ουκρανία, τη Γαλλία και τη Γερμανία, λέγοντας ότι είναι άχρηστη λόγω της άρνησης της Ουκρανίας να τηρήσει τη συμφωνία του 2015.

Επιπλέον επικρίνει έντονα τους Αμερικανούς και τους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ για την παροχή όπλων στην Ουκρανία και τη διεξαγωγή κοινών ασκήσεων, λέγοντας ότι αυτό ενθαρρύνει τα «γεράκια» να προσπαθήσουν να ανακτήσουν με τη βία τις περιοχές που ελέγχονται από τους αντάρτες.

Η Μόσχα αναγνωρίζει Ντονέτσκ και Λουχάνσκ

Η κατάσταση πλέον είχε φτάσει σ’ ένα είδος αδιεξόδου, καθώς και οι δύο πλευρές ανέμεναν την επόμενη κίνηση της άλλης Στις 21 Φεβρουαρίου 2022 ο πρόεδρος της Ρωσίας σε διάγγελμά του από τηλεοράσεως ανακοίνωσε ότι υπέγραψε διάταγμα για την αναγνώριση των λεγόμενων «Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ», των δύο ρωσόφωνων περιοχών της Ανατολικής Ουκρανίας, γνωστών ως Ντονμπάς, οι οποίες αποσχίσθηκαν το 2014.

Διανθίζοντας την ομιλία του με ιστορικές αναφορές, ο Βλαντίμιρ Πούτιν υπογράμμισε ότι η Ουκρανία είναι δημιούργημα των Μπολσεβίκων του Λένιν, τονίζοντας ότι «η Ανατολική Ουκρανία είναι αρχαία ρωσική γη». Αμέσως μετά έδωσε εντολή στο υπουργείο Άμυνας να αναπτύξει ρωσικές «ειρηνευτικές δυνάμεις» στις δύο αποσχισθείσες περιοχές της Ανατολικής Ουκρανία.

Την κίνηση Πούτιν καταδίκασαν ηγέτες δυτικών χωρών (Μακρόν,Τζόνσον, Μισέλ και φον ντερ Λάιεν) κάνοντας λόγο στις δηλώσεις τους για κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Ο ΟΗΕ σε ανακοίνωσή του επισημαίνει ότι η ρωσική αναγνώριση αυτονομιστικών εδαφών είναι «παραβίαση» της κυριαρχίας της Ουκρανίας. Οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι θα επιβάλουν κυρώσεις στις δύο αποσχισθείσες φιλορωσικές περιοχές του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ.