Μιχαήλ ο Χωνιάτης

Ο Μιχαήλ ο Χωνιάτης ήταν λόγιος ιερωμένος και συγγραφέας, μητροπολίτης Αθηνών (1182-1204), ο τελευταίος πριν από την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει κατηχητικά κείμενα, παραστατικούς και επιτάφιους λόγους, προσφωνήσεις και ικεσίες προς τον αυτοκράτορα και τις κοσμικές αρχές των Αθηνών, καθώς και 180 επιστολές, που παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την θρησκευτική και πολιτική ζωή της τόσο ταραγμένης εποχής του. Η Ορθόδοξη Εκκλησία τον κατέταξε στη χορεία των Αγίων και η μνήμη του τιμάται κάθε χρόνο στις 4 Ιουλίου.

Ο Μιχαήλ γεννήθηκε περί το 1140 στις Χώνες της Φρυγίας, όπως ονομάζονταν κατά τη βυζαντινή περίοδο οι Κολοσσές (σημερινό Χονάζ Τουρκίας) και ήταν γόνος προυχόντων της περιοχής. Σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη, όπου είχε δάσκαλο τον μετέπειτα αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης Ευστάθιο. Τα εξαιρετικά πνευματικά του προσόντα και η άρτια φιλοσοφική του παιδεία τον ανέδειξαν σε εξέχοντα κληρικό.

Η εκλογή του για τη μητρόπολη των Αθηνών έγινε στην αρχή δεκτή με ενθουσιασμό από τον ίδιο, αφού πίστευε ότι η πόλη διέσωζε στοιχεία της αρχαίας λαμπρότητας και πνευματικής ακτινοβολίας της. Ωστόσο, η χαμηλή μορφωτική στάθμη του κλήρου και του λαού απογοήτευσε τον λόγιο μητροπολίτη. Η Αθήνα της εποχής του ήταν μια μικρή πόλη, χωρίς οικονομική ζωή, υποταγμένη στο έλεος των φοροσυλλεκτών και μαστιζόμενη από πειρατικές επιδρομές.

Ως μητροπολίτης αποδοκίμασε τις καταχρήσεις των εκπροσώπων της διοίκησης, αξίωσε τη μείωση της φορολογίας των Αθηνών, ενδιαφέρθηκε για τη μόρφωση του κλήρου και προσπάθησε να ενισχύσει την πνευματική ζωή των κατοίκων της.

Με τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους της Δ’ Σταυροφορίας, η Αθήνα θα καθίστατο η έδρα ενός ελληνικού κρατιδίου, αν ο μητροπολίτης δεν αντιδρούσε με βία στην απόπειρα του Λέοντος Σγουρού, άρχοντα του Ναυπλίου, να καταλάβει την πόλη. Δεν μπόρεσε όμως ν’ αποτρέψει την κατάληψη της Αθήνας από τους Φράγκους στα τέλη του 1204, οι οποίοι ίδρυσαν Δουκάτο υπό τον Όθωνα δε λα Ρος, το οποίο υπαγόταν στον βασιλιά της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο τον Μομφερατικό.

Ο Μιχαήλ δεν άντεξε την καταπίεση των Καθολικών Φράγκων επί των Ορθοδόξων και αναγκάστηκε να καταφύγει στην Κέα, με την ελπίδα ότι θα επέστρεφε στη μητρόπολή του. Οι προσπάθειές του να πείσει τον δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Άγγελο ν’ αγωνιστεί για την απελευθέρωση της πόλης των Αθηνών δεν καρποφόρησαν. Η απογοήτευσή του εκφράστηκε και στην άρνησή του να δεχθεί την πρόσκληση του βασιλιά της Νίκαιας Θεοδώρου Α' Λάσκαρη να εγκατασταθεί στη Νίκαια.

Το 1217 κατέφυγε στη Μονή Ιωάννου του Προδρόμου στη Βοδονίτσα (νυν Μενδενίτσα), ένα χωριό κοντά στις Θερμοπύλες. Εκεί άφησε την τελευταία του πνοή στις 4 Ιουλίου 1222.