Γιώργος Σαββάκης

Ο Γιώργος Σαββάκης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες αυτοδίδακτους ζωγράφους. Το σύνολο του έργου του αποτελείται από μικρού ή μεγάλου μεγέθους ζωγραφικά έργα, τοιχογραφίες ή πίνακες εκτελεσμένους κυρίως σε ξύλο ή σπανιότερα σε καμβά, κάποτε προσαρμοσμένο σε ξύλο. Με ομόφωνη γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ), που εκδόθηκε το 2021, 36 έργα του που προέρχονται από ταβέρνες της Πλάκας κηρύχθηκαν νεώτερα μνημεία.

Ο Γιώργος Σαββάκης γεννήθηκε στις 22 Αυγούστου 1922 στη συνοικία Ψυρρή της Αθήνας και πέρασε όλα τα χρόνια της ζωής του στις γειτονιές της Πλάκας. Διατηρούσε την κατοικία-εργαστήριό του στην οδό Θέσπιδος 4 στην Πλάκα, όπου εργάστηκε σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.

Το 1956, μετά από παρότρυνση του Βαγγέλη Οικονομόπουλου, ιδιοκτήτη της ταβέρνας «Βάκχος» (δεν σώζεται σήμερα), ο Σαββάκης άρχισε να διακοσμεί ταβέρνες της Πλάκας. Συνολικά, θα διακοσμήσει πάνω από 40 πλακιώτικες ταβέρνες. Αρχικά, ζωγράφιζε κυρίως τοιχογραφίες με το χαρακτηριστικό ύφος και τη θεματολογία του, αλλά στη συνέχεια ζωγράφισε και πίνακες.

Πρόκειται για ζωγραφική, κυρίως ελαιογραφίες, σε ξύλο, καμβά ή συχνά σε καμβά προσαρμοσμένο σε ξύλο, μεγάλων ή μικρών σχετικά διαστάσεων, που λειτουργεί είτε αυτόνομα στο περιβάλλον της ταβέρνας, ως καδραρισμένα ή μη έργα είτε πιο οργανικά ενταγμένη στον υπόλοιπο τοιχογραφικό διάκοσμο. Στην περίπτωση αυτή, πρόκειται για μεγαλύτερων διαστάσεων έργα, εκτελεσμένα σχεδόν αποκλειστικά σε ξύλο και με σχετική ζωγραφική διαμόρφωση του ανώτερου ή και κατώτερου τμήματός τους έτσι ώστε να θυμίζει τοιχοποιία.

Αν και ταγμένος Πλακιώτης, γρήγορα η φήμη του έργου του ξεπέρασε τα ελληνικά σύνορα. Το 1960, ύστερα από σχετική πρόσκληση, διακόσμησε τους τοίχους δύο ταβερνών στην Ελβετία. Δέχτηκε και άλλες προτάσεις, αλλά τις απέρριψε και επέστρεψε στην αγαπημένη του Πλάκα. Το 1991, μάλιστα, έλαβε τιμητικό τίτλο από την Αδελφότητα των Ιπποτών της Ελιάς στη Νιόν της Γαλλίας, ως αναγνώριση για το σύνολο του έργου του.

Ο Γιώργος Σαββάκης πέθανε στις 9 Αυγούστου 2004 σε ηλικία 81 ετών.

Έργα του βρίσκονται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όπως το Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, το Μουσείο Βορρέ, η Συλλογή της Εθνικής Τράπεζας, το Διεθνές Μουσείο Λαϊκής Τέχνης στη Νιόν της Γαλλίας. Μεγάλο μέρος του έργου του κοσμεί χώρους εστίασης, κυρίως παραδοσιακές ταβέρνες, στην Πλάκα, ως επί το πλείστον, και την Ελβετία. Το αρχείο του ζωγράφου, που περιλαμβάνει πολυάριθμα προσχέδια των έργων του και σημειώσεις, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος του σωζόμενου σήμερα ζωγραφικού έργου του, φυλάσσεται μετά το θάνατό του στη συλλογή του Πάνου Δημητρόπουλου, πνευματικού κληρονόμου του.

Την άνοιξη του 2020 η Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού ξεκίνησε τον εντοπισμό, καταγραφή και μελέτη των έργων του ζωγράφου. Ο κύριος όγκος του έργου του είναι οι διακοσμήσεις για ταβέρνες της Πλάκας. Σε αυτές ακριβώς τις δημιουργίες του, και συγκεκριμένα στα φορητά έργα του που κοσμούν ή προέρχονται από ταβέρνες της Πλάκας, επικεντρώθηκε το ΚΣΝΜ. Ως νεώτερα μνημεία κηρύχθηκαν με ομόφωνη γνωμοδότησή του 36 έργα του Σαββάκη, που προέρχονται από ταβέρνες της Πλάκας

Όπως επισημαίνεται στην ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού της 8ης Σεπτεμβρίου 2021, το έργο του Σαββάκη για τις πλακιώτικες ταβέρνες είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας και του παρελθόντος της Αθήνας και του ιστορικού κέντρου της Πλάκας. Τα έργα του με αγαπημένο του θέμα τη ζωή και τη διασκέδαση στις πλακιώτικες ταβέρνες, αποτυπώνουν ξεχασμένους πια τρόπους διασκέδασης απλών, λαϊκών ανθρώπων. Έτσι αποτελούν σχεδόν ηθογραφικές σκηνές – μαρτυρίες μιας άλλης εποχής – οι οποίες πληροφορούν για μια σειρά από διαφορετικά και αλληλοσυμπληρούμενα μεταξύ τους θέματα: από το εσωτερικό και τη διακόσμηση μιας παραδοσιακής πλακιώτικης ταβέρνας, μέχρι τη λαϊκή αρχιτεκτονική στα στενά της Πλάκας του παρελθόντος, τους περαστικούς όλων των ηλικιών και τις καθημερινές δραστηριότητες των ανθρώπων που τα ζωντάνευαν.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, από τα 36 έργα που εντάχθηκαν στα νεώτερα μνημεία, τα 35 προέρχονται από πέντε πλακιώτικες ταβέρνες, μία από τις οποίες, το «Πικολίνο», δεν σώζεται. Συγκεκριμένα τα έργα προέρχονται από τις ταβέρνες «Γέρος του Μωριά», «του Ψαρρά», «Σταματόπουλου», «Σαΐτα» και «Πικολίνο». Τα δύο έργα που προέρχονται από τον διάκοσμο της τελευταίας, βρίσκονται σήμερα στη συλλογή του Πάνου Δημητρόπουλου. Στην ανακήρυξη συμπεριλαμβάνεται και ο ένας πίνακας του Σαββάκη στη συλλογή του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού.