Ορχάν Παμούκ

Ο Ορχάν Παμούκ (Orhan Pamuk) είναι τούρκος πεζογράφος και δοκιμιογράφος, γνωστός παγκοσμίως για το μυθιστορηματικό του έργο, που διερευνά την τουρκική ταυτότητα και ιστορία και στο οποίο πρωταγωνιστικό ρόλο έχει η γενέτειρά του Κωνσταντινούπολη. Το 2006 τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, το πρώτο και μοναδικό για τα τουρκικά γράμματα. Στην ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας, υπογραμμιζόταν ότι ο Ορχάν Παμούκ «αναζητώντας τη μελαγχολική ψυχή της γενέθλιας πόλης του, ανακάλυψε καινούργια σύμβολα για τη σύγκρουση και τη συνύφανση των πολιτισμών».

Ο Ορχάν Παμούκ γεννήθηκε στις 7 Ιουνίου 1952 στην Κωνσταντινούπολη και μεγάλωσε σε μία πλούσια και εκδυτικισμένη οικογένεια. Αποφοίτησε από τη Ροβέρτειο Σχολή (Robert Koleji) της Κωνσταντινούπολης, το παλαιότερο αμερικανικό εκπαιδευτικό ίδρυμα εκτός ΗΠΑ, και στη συνέχεια ξεκίνησε σπουδές αρχιτεκτονικής στο Πολυτεχνείο της Κωνσταντινούπολης, τις οποίες εγκατέλειψε τρία χρόνια αργότερα για να αφιερωθεί στο γράψιμο. Το 1977 αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης με πτυχίο δημοσιογραφίας και από το 1985 έως το 1988 έζησε στις Ηνωμένες Πολιτείες ως επισκέπτης ερευνητής στα πανεπιστήμια Κολούμπια και Άιοβα.

Το πρώτο μυθιστόρημα

Ο Παμούκ άρχισε να γράφει σοβαρά το 1974 και οκτώ χρόνια αργότερα δημοσίευσε το πρώτο του μυθιστόρημα «Ο Τζεβντέτ Μπέη και οι γιοι του» («Cevdet Bey ve oğulları»), μια εκτεταμένη σάγκα μιας οικογένειας της Κωνσταντινούπολης, που εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια και μετά την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας από τον Κεμάλ Ατατούρκ. Ακολούθησε «Το σπίτι της σιωπής» («Sessiz ev», 1983), ένα μυθιστόρημα με πολλούς αφηγητές, που διαμορφώνουν την ιστορία μιας οικογενειακής συγκέντρωσης την παραμονή του τουρκικού στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1980.

Ο Ορχάν Παμούκ άρχισε να γίνεται διεθνώς γνωστός το 1985 με το τρίτο του μυθιστόρημα «Το λευκό κάστρο» («Beyaz kale»), που διερευνά την έννοια της ταυτότητας μέσα από την ιστορία ενός μορφωμένου ιταλού νεαρού που συλλαμβάνεται και γίνεται σκλάβος ενός λόγιου στην Κωνσταντινούπολη του 17ου αιώνα. Τα επόμενα μυθιστορήματά του, τα οποία μεταφράστηκαν ευρέως, είναι «Το Μαύρο Βιβλίο» («Kara kitap», 1990), μία πολυσύνθετη απεικόνιση της Κωνσταντινούπολης και τα γεμάτα μυστήριο «Η καινούργια ζωή» («Yeni hayat», 1996) και «Με λένε κόκκινο» («Benim adım kırmızı», 1998).

«Το μουσείο της αθωότητας»

Στο «Χιόνι» («Kar», 2002), ένας τούρκος ποιητής που ζει εξόριστος στη Γερμανία αντιμετωπίζει τις εντάσεις μεταξύ Ισλαμιστών και Κεμαλιστών, όταν ταξιδεύει σε μία φτωχή πόλη σε μια απομακρυσμένη περιοχή της Τουρκίας. Στο έργο του «Το μουσείο της αθωότητας» («Masumiyet müzesi», 2008), ερευνά τη σχέση μεταξύ ενός μεγαλύτερου άνδρα και της δεύτερης εξαδέλφης του. Όταν αποτυγχάνει να την παντρευτεί, αρχίζει να συλλέγει αντικείμενα που αυτή έχει αγγίξει. Ο Παμούκ δημιούργησε ένα πραγματικό μουσείο στην Κωνσταντινούπολη με τα αντικείμενα που μάζευε κατά τη διάρκεια της συγγραφής του βιβλίου, που άνοιξε για το κοινό το 2012.

Δύο χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα «Κάτι παράξενο στο νου μου» («Kafamda BirTuhaflık»), μία ιστορία αγάπης στη σύγχρονη Κωνσταντινούπολη με ήρωα έναν πλανόδιο μικροπωλητή. Το μυθιστόρημα, που ακολούθησε «Η γυναίκα με τα κόκκινα μαλλιά» («Kırmızı saçlı kadın», 2016), επικεντρώνεται στην οικογενειακή σχέση που σχηματίζεται μεταξύ ενός εκσκαφέα και του μαθητευόμενού του. Από το μη μυθιστορηματικό έργο ξεχωρίζει το βιβλίο αναμνήσεων «Ιστανμπούλ: Πόλη και αναμνήσεις» («Instanbul: hatıralar ve şehir», 2004).

Πολλά από τα μυθιστορήματα του Ορχά Παμούκ είναι αυτοβιογραφικά και περίπλοκα στη δομή τους. Στο πρώτο του μυθιστόρημα άντλησε έμπνευση από την παράδοση του ρεαλιστικού μυθιστορήματος, αλλά από τα μέσα της δεκαετίας του ‘80 άρχισε να χρησιμοποιεί μεταμοντέρνες τεχνικές αφήγησης. Στα έργα του μας δίνει εικόνες μιας κοινωνίας που προσπαθεί να βρει το πρόσωπό της, ακροβατώντας στο γεωγραφικό και πολιτιστικό όριο δύο κόσμων. Ο εκδυτικισμός της τουρκικής κοινωνίας με τη σύσταση του σύγχρονου τουρκικού κράτους και την άνοδο της τουρκικής αστικής τάξης, η έννοια της ατομικότητας και το ζήτημα της ιστορίας είναι θέματα που απασχολούν έντονα το συγγραφέα.

Κατηγορούμενος για «δυσφήμηση της Τουρκίας»

Ο Ορχάν Παμούκ έχει δεχτεί έντονη κριτική από ισλαμοσυντηρητικούς κύκλους της χώρας του για την υποστήριξή του στην ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας και την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 2005 είχε το θάρρος να υποστηρίξει τη γενοκτονία των Αρμενίων και να καταγγείλει τις σύγχρονες σφαγές των Κούρδων στη νοτιοανατολική Τουρκία, με αποτέλεσμα να βρεθεί κατηγορούμενος για «δυσφήμηση της Τουρκίας» και να κληθεί να καταβάλει το ποσό των 6.000 τουρκικών λιρών στους αντιδίκους του τον Μάρτιο του 2011.

Όλα τα μυθιστορήματα του Ορχάν Παμούκ έχουν μεταφραστεί στα Ελληνικά, ενώ τον Μάιο του 2018 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Κρήτης. Στην προσωπική του ζωή, από το 1982 έως το 2001 ήταν παντρεμένος με την ιστορικό Αϊλίν Τιρεγκίν, με την οποία απέκτησε μία κόρη.