Το χρονικό των σχέσεων Μεγάλης Βρετανίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης

Η Μεγάλη Βρετανία εισήλθε στην τότε ΕΟΚ (σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση) την 1η Ιανουαρίου 1973 και βρίσκεται σε καθεστώς εξόδου μετά το δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου 2016.

Η Μεγάλη Βρετανία δεν ήταν από τις έξι χώρες που υπέγραψαν τη Συνθήκη της Ρώμης (25 Μαρτίου 1957), με την οποία ιδρύθηκε η ΕΟΚ (σημερινή Ε.Ε). Για πρώτη φορά, η Μεγάλη Βρετανία έκανε αίτηση ένταξης στις 9 Αυγούστου 1961, με πρωτοβουλία του Συντηρητικού πρωθυπουργού Χάρολντ ΜακΜίλαν. Όμως, αντιμετώπισε τη σθεναρά αντίσταση της Γαλλίας και συγκεκριμένα του προέδρου της, στρατηγού Σαρλ Ντε Γκολ, ο οποίος δύο φορές έθεσε βέτο στην ένταξή της, την πρώτη στις 14 Ιανουαρίου 1963 και τη δεύτερη στις 27 Νοεμβρίου 1967.

Ο Ντε Γκολ εκτιμούσε ότι «η φύση, η δομή και η πραγματικότητα της Μεγάλης Βρετανίας είναι διαφορετικές από εκείνες των ηπειρωτικών χωρών της Ευρώπης». Μα πάνω απ’ όλα, ο γάλλος ηγέτης διέβλεπε την πιθανότητα να απορροφηθεί η τότε ΕΟΚ από μία κολοσσιαία ατλαντική συμμαχία, κάτω από την εποπτεία και την καθοδήγηση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Μετά την παραίτηση του Ντε Γκολ από την προεδρία (28 Απριλίου 1969) και το θάνατό του (9 Νοεμβρίου 1970), άνοιξε και πάλι ο δρόμος για την ένταξη της Μεγάλης Βρετανίας στην ΕΟΚ, η οποία επιτεύχθηκε την Πρωτοχρονιά του 1973, οπότε εντάχθηκε μαζί με την Ιρλανδία και τη Δανία, επί πρωθυπουργίας του Συντηρητικού Έντουαρντ Χιθ.

Τον επόμενο χρόνο η Μεγάλη Βρετανία οδηγήθηκε σε διπλές εκλογές (20 Φεβρουαρίου και 10 Οκτωβρίου), τις οποίες κέρδισε το Εργατικό Κόμμα υπό τον Χάρολντ Ουίλσον, που ήταν εξαρχής επιφυλακτικό με την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ. Προεκλογικά, οι Εργατικοί είχαν δεσμευτεί να επαναδιαπραγματευθούν τους όρους εισδοχής της Μεγάλης Βρετανίας στην ΕΟΚ, προκήρυξαν όμως δημοψήφισμα υπέρ της παραμονής ή μη, όταν ανέλαβαν την εξουσία. Το δημοψήφισμα έγινε στις 5 Ιουνίου 1975 και απέβη συντριπτικά υπέρ της παραμονής της χώρας στην ΕΟΚ (67,2% υπέρ, έναντι 32,8% κατά), παρότι στο έκτακτο συνέδριο του κυβερνώντος Εργατικού κόμματος (26 Απριλίου 1975) οι σύνεδροι τάχθηκαν με συντριπτική πλειοψηφία υπέρ της αποχώρησης.

Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου του 1983, το αντιπολιτευόμενο τότε Εργατικό Κόμμα εντάσσει στο προεκλογικό του πρόγραμμα το ζήτημα της εξόδου της Μεγάλης Βρετανίας από την ΕΟΚ. Η μεγάλη σε έκταση ήττα του από τους Συντηρητικούς της Μάργκαρετ Θάτσερ παγώνει το θέμα. Η «σιδηρά κυρία» θα πετύχει τη μείωση της συμμετοχής της Μεγάλης Βρετανίας στον κοινοτικό προϋπολογισμό (1984) και θα αντιταχθεί στην ομοσπονδιακή εξέλιξη της ΕΟΚ (20 Σεπτεμβρίου 1988). Η Μεγάλη Βρετανία με ρήτρες εξαίρεσης δεν συμμετέχει στη ζώνη Σέγκεν και στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ).

Το ζήτημα της εξόδου της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως μετονομάστηκε η ΕΟΚ με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (7 Φεβρουαρίου 1992), επανέρχεται το 1997 από τον τραπεζίτη σερ Τζέιμς Γκόλντσμιθ, που κατέρχεται στις εκλογές της 9ης Απριλίου με το ευρωσκεπτιστικό «Κόμμα του Δημοψηφίσματος» («Referendum Party»). Αποτυγχάνει να περάσει το μήνυμά του, καθώς λαμβάνει το 2,6% των ψήφων και καμία έδρα, αλλά το θέμα παραμένει στην επικαιρότητα.

Το 2004 το επαναφέρει δυναμικά στο προσκήνιο ένα άλλος ευρωσκεπτιστικός και ξενοφοβικός σχηματισμός, το «Κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου» (UKIP), που καταλαμβάνει την τρίτη θέση στις ευρωεκλογές εκείνης της χρονιάς, τη δεύτερη στις ευρωεκλογές του 2009 και την πρωτιά στις ευρωεκλογές του 2014, με ηγέτη τον αμφιλεγόμενο ευρωβουλευτή Νάιγκελ Φάρατζ. Ο ίδιος θεωρεί τον εαυτό του φιλελεύθερο, αλλά οι πολιτικοί επιστήμονες και ο Τύπος τον χαρακτηρίζουν ακροδεξιό λαϊκιστή.

Στις 23 Ιανουαρίου του 2013, ο Συντηρητικός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον, πιεζόμενος από την ευρωσκεπτιστική μερίδα του κόμματός του, υπόσχεται δημοψήφισμα για την παραμονή της χώρας του στην Ε.Ε. αν κερδίσει τις εκλογές του 2015. Οι Συντηρητικοί κερδίζουν ανέλπιστα την απόλυτη πλειοψηφία στις εκλογές της 7ης Μαΐου και στις 20 Φεβρουαρίου 2016 ο Κάμερον αναγγέλλει το δημοψήφισμα για τις 23 Ιουνίου, αφού προηγουμένως έχει αποσπάσει από τη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. (19 Φεβρουαρίου) ένα «ειδικό καθεστώς» για τη χώρα του.

Η προεκλογική εκστρατεία ξεκίνησε στις 15 Απριλίου και εξελίχθηκε με ιδιαίτερη ένταση πρωτόγνωρη για τα βρετανικά δεδομένα ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα, της παραμονής στην Ε.Ε («Bremain») και της εξόδου («Brexit»). Η δολοφονία της βουλευτίνας των Εργατικών Τζο Κοξ από ένα οπαδό του Brexit (16 Ιουνίου) έριξε βαριά τη σκιά της πάνω από την ούτως ή άλλως τεταμένη προεκλογική περίοδο.

Στις 23 Ιουνίου 2016, το εκλογικό σώμα αποφάσισε την έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση (51,9% έναντι 48,1%), μετά από 43 χρόνια προβληματικής παρουσίας.